bato

I.

Nahulog si Mangal sa pangpang ug mitidlom, mihalok sa sawog sa dagat ug nahimong bato. Ang banggiitang sundawo nga lima ka adlaw nang nagpulaw, nakatagpilaw. Ug taliwala sa kasagmuyo ug alimungaw, nibuhi og tunglo sa wala pa dayong nahanaw nga way kisaw:

“Ako si Mangal, sundawo ni Lapulapu

Sa mismong gibarogan matumba ug mamahimong bato

Kay gikatulgan ko man ang balaang mando

Nga magmatngon sa ilang pagdunggo

Apan walay lantsa ni baruto

Nga luwas nga makatabok ibabaw sa bato

Kay gikan sa ginhawaan sa dagat

Kutawon ko ang ilang pagsalimuang

Ug guruyon paingon sa pikas baybayon.”

II.

Sa pagkapukan ni Magellan, pipila sa iyang mga sundawo nikaratil og dagan pabalik sa higanteng sakayan. Sila pagahandumon sa kasaysayan isip unang mga tawo nga nakalibot sa kalibotan. Sa pagkabati ni Carlos sa ilang gidangatan, siya nagkanayon:

“Sa ato pa mas inyong gikaintapan

Ang tayaong hinagiban sa nagbahag nga mga Indian

Kay sa binaid nga pinuti sa nasagmuyo ninyong hari?

Nan, mahimo kamong sumbanan alang sa tanang talawan:

Ang kamatayon sa kamot sa mga pisot

Mangluspad kon itandi sa akong kapungot!”

Ug dunay sibot nga milibot; mikuot ang mga sundawo og pinintalang bato. Kinabuhi alang sa nakahulbot og puti; kamatayon alang sa natumngan sa lubos itom. Ug kadtong palaran nga mabuhi, gitahasan sa mismo nga pagtipi sa demalas nga kaubanan.

Didto sa merkado, samtang nag-alirong ang mga usyosero, dunay mga bagolbagol nga giguhayguhay, gikuniskunis, gitusaktusak sa kinumong mga bato.  

III.

Ang bangga sa bolang bunbon ang unang bangga sa akong pagkabata. Didto sa baybayon, hunas man o taob, ang paghulma sa bunbon ritwal nga akong pagabuhaton. Pikpikpikpikon, himishimison, dukdukdukdukon hangtod motakdol sa kalingin. Unya ihalad sa Adlaw aron makabaton og bato nga kalig-on.

Gikataw-an ko nimo dihang gisuginlan tika nga sa matag bangga, ang akong bola ang kanunayng magupok. Wala ko'y kalibutan kon unsa o asang bahina sa ritwal ako nasipyat. Apan gilaylayan mo ang akong kaguol dihang matod mo walay pulos ang bato nga di mabuak kay di katamnan og bombil.

Tuod no, sumad na ron gikan sa pagkalawos sa atong bombil. Ang Adlaw nga atong gihalaran mipabato sa yuta. Apan sama sa naandan, wala gihapon ko'y kalibutan kon unsa o asang bahina sa ritwal kita nasipyat.

-- IOANNES ARONG

Lapu-Lapu City, Cebu, Philippines