ampatuan, magindanaw, 11/23/2009

Ang pulong, ingnon nato, mura’g mga kuwaknit, nanghubong
sa kweba sa iyang alimpatakan, hagithagiton, manglumpayat,
usahay mamahakhak, manglugpad, og makaalinggat sa bisag
gamay lang hagurong sa kadahonan, o talagsaong kisaw sa linaw,
o dinaganas sa sapang natandog sa tiil sa tinday o usa nga nitabok.
Maglumbaanay gyug panusi-susi, magdasok kun unsay makit-an,
hasolon siya sa ilang mga hungihong sulod sa iyang bagol-bagol.
Pati iyang buhok mangalsa, ang iyang ilok mangalisbo sa kabalaka.
Pinaagi niining panghitaboa, manggamot ang kahimatngon
ug manurok ang mga liso sa balak tumoy sa iyang dila.

Sa Sitio Masalay usa ka adlaw, lungsod sa Ampatuan, Magindanaw,
kalim-an ug pito ang giambosan. Masaker gyud kadto, maoy taho.
Gipasiritan ug bala ang kalim-an ug pito, gipangtigbas, gipangluba,
gipangduslak, ug ang ilang kabukogan nangabungkag, ilang unod
nakatag sa balilihan. Lalaki, babayi, bata, tigulang, dalaga ulitawo
nga wa pay liwat, mga inasaw-an nga sigurado, nagbili'g mga puya,
way gipili, nahiangin, walay kaluoy nga gipanglupig.
Kadtong hitaboa murag buhawi nga ninghapak sa kabug-osan,
apil siya, bisan sa iyang kamalinawong pagpuyo sa iyang
hapsay nga nataran, layo kaayo sa Sitio Masalay, Ampatuan.

Tungod sa kalayo, wa tingali niya madungog ang tiyabaw
sa pagpakiluoy, siyagit sa gisakitan, hangos sa nagbangotan.
Labing tinuod, wa siya mosipyat sa iyang pamahaw ug paniudto.
Niadtong adlawa nagbanaw ang dugo didto sa Masalay,
apan wa gyud moabot ang inalisbo sa iyang ilong.
Apan ang pulong, nga kasagaran maorag mga anad nga kuwaknit
diha sulod sa iyang alimpatakan, maalagaron, daling moduol
kun iyang tawgon, karon murag gipangpalid sa dakong buhawi,
nangawala. Bisan na lag hagawhaw sa ilang pako way nagpabilin.
Hilom kaayo sa sulod sa iyang utokan, ug siya naamang.

Ang inagulo ug hangos sa himatayon—mao kaha toy nakaingon?
O di ba kaha, ang katawa sa mga nagtodas, murag hanging daotan
nihuros gikan sa Ampatuan, Magindanaw ngadto sa kabug-osan.
Nauyog ang balay sa pamalaod, natay-og ang trono sa hustisya,
nikurog ang pamunoan. Mga budlat og tiyan, mga abtik og kamot,
kadtong mga alagad kunohay sa nasod, ilang dila gasanga-sanga,
nagpabaha og lain-laing mga balibad--wa gyud kuno hiilhi
ang kriminal. Ang mga patayng lawas ray dili ikapanghimakak,
di gyud ikalimbong sa yutang nisuyop sa dugo, yutang gihukad
sa mga kamot nga puthaw sa makina aron didto sila ilubong.

Adtong higayona nanglipang sa kadalanan ang tikas ug bakak
kay ang sad-an ug ang walay kabangkaagan, nangahadlok man
og dungan. Kahadlok sad kahay nitukmod aron ang mga pulong
manglayas, ug ang iyang dila mangaging, di na makalitok.
Basta way tingog moguwa bisan pa sa iyang dakong pagtutol
sa panghitabo. O kaha nadugmok ang mga pulong sa mga taho
nga pulos bakak, napulbos kini, nahimong abog
sulod sa iyang alimpatakan, ug ang abog maoy nisagpong
sa iyang tilaokan. Ang iyang galamhan karon puno sa kaluod,
nagbawod-bawod ang ngiob sa kahilom. Uga ang iyang tutonlan.

Ang magbabalak karon murag torong nakalantawg bayi,
nagpanikad apan luya ug tuhod. O kaha, maingon siyag
sundang nga amol, ang suwab way katig-a ug kahait.
Murag barangan nga giluiban sa iyang mga sawa ug aluhipan,
o tambalan ba hinuon nga nahubsan sa lanang panambal
batok sa tanang manunulay. Unsaon man niya pagpaanad og usab
sa iyang nakay-ag nga mga hinuptan, kadtong mga pulong
murag mga kuwaknit nga kanhi iyang binuhi diha sulod
sa iyang alimpatakan? Bisag giunsa niya’g tihol-tihol karon,
nagpabilin kining layaw, di na pasangon sa iyang katuyoan.

Karon nakahukom siya: adlaw-adlaw, baktason sa hunahuna
ang dalan padulong sa Masalay, Ampatuan. Di siya magpauban.
Way hinagiban dad-on kundi ang kahilom sa iyang alimpatakan.
Manabsab siya sa balilihan, tilapan ang yuta aron matil-wan
ang parat-parat sa dugo nga ninghunob, kapkapon ang kabatoan,
diin namilit ang nadugmok nga unod ug kabukogan, maminaw
sa kadahonan, nga sama niya, nagtukaw usab, amang nga saksi
sa kamatayon sa pito ug kalim-an. Ngalan lang ang iyang gustong
hibatian—kinsay nagmando, kinsang mga kamot ang nagtuman?
Kon kini hinganlan, mobalik na ang pulong sa iyang alimpatakan.

Pilay palad sa iyang pagtuki-tuki sa kasagbotan, makaokay siyag
mata, dalunggan, baba, dila, tipik sa bagol-bagol o utok ba hinuon,
o usa ka kalag nga tungod sa kakalit sa panghitabo, wa mahimutang,
nag-alindasay, gimingaw sa iyang mga biniyaan, namalikas, nasilag,
nahiubos, mosambit sa usa ka nga'n, pulong gamhanan mobungkag
sa gihabak niyang kahilom, magpabalik sa layas nga mga pulong.
Kining ngalana isangyaw niya sa pito ka bukid, ngadto sa kalangitan
nagputos sa bug-os kalibotan, ipasamwak sa mga anak ug partidos
sa pito'g kalim-an ngadto sa kaapo-apohan aron hinumdoman.
Sa iyang dila ang binhi sa mga balak manurok na usab.

Kinsay nagmando, ug kinsang mga kamot ang nagtuman—
pinaagi sa iyang balak, sila makilal-an, ug ang ilang panampalas
dili gyud hikalimtan, ang ilang anak, ug mga anak sa ilang anak,
ug tanang kapartidosan nga padayo'g ginhawa ning kalibotan
hasolon sa tanlag, sunod-sunuron sa kaulaw, layasan sa dungog
ug kalinaw. Ang kan-on mahimong balas sa ilang baba, ang tubig
apdo sa ilang dila. Luha sa mga tinalikdan magbanaw sa ilang banig,
mag-atang kanunay sa ilang damgo ang tiyabaw sa gisakit
ug gitampalasan. Way pasaylo, hagiton gyud sila sa pito'g kalim-an,
di patulgon, padamanon og baho sa dugo hangtod sa kahangtoran.


-- MERLIE M. ALUNAN
Tacloban City, Leyte, Philippines