dihang mihukom ta nga andam moantos

(kang MMS)

Wala na kitay mahimo

Kon magmangtas ang haguros sa unos,

Kon maingon ta nga kining mga damgo

Nga atong gipanghapyod taliwa

Sa ngilit sa gabii maoy

Mga inumol sa pagpakaaron-ingnon

Bisan pag sa makadaghan kita

Mihukom nga kini mao lamang

Ang pag-ikyas sa mga maligno ug daman

Lagbas sa nagkurog nga mga dughan.

Nangayo tag mga tambag sa bituon

Apan hakog ang gabii niadtong higayona.

Tingali may laing nangamuyo sa iyang lamdag

Busa minghukom tang pakabililhon na lang

Ang mga gutlo samtang kita

Nagpaabot kanus-a ang dili moabot

Ug sama sa daghang nag-una kanato

Kita andam usab nga moantos.

-- OMAR KHALID

Metro Manila, Philippines

pagkalos pag-usab

kalawom sa kangitngit

kamingaw sa dalan padulong 

sa hubas nga atabay

-- HAZELEN C. COBOL

Argao, Cebu, Philippines

sa menteryo sa carreta dihang nangutana ka og unsaon pagbasa sa balak

Migilok ang akong kaspa

sa imong pagsikit kay kalit kang mihunghong

ug nangutana kon unsaon man diay

pagbasa ang balak.

Aw, kuan… matod pa nako

kanang makapaso

apan dili sama nianang nagdilaab

nga mga pabilo kansang kainit

mikamang sa bugnawng marmol-- hinuon

sama nianang imong paghunghong, sa paghapyod

sa imong gininhawa sa punoan sa akong dunggan--

kanang tanlas

sama sa paghagawhaw sa kabugnaw

nga igo lang mipakanaas sa mga dahon

sa akasya diin, sa ilawom niini,

mipasilong kita, mitago 

sa himantayong mga bituon.

Ah basta!

giingnan tika didto

sa menteryo sa Carreta, 

taliwa sa milanog nga kahilom,

sa dayong  pagtak-om

sa kagabhion.

-- JEREMIAH BONDOC

Cebu City, Philippines

nganong lanog ang pusong bato sa barrio baho*

wala ba kahay

nakaingon nila nga ang tinagidyot

nga kalipay usahay kini mosangpot

sa dinagkong away

tali sa mga silingan

nga walay laing gipangayo

niining gabhiona

kon dili usa ra

ang dyutayng kahapsay

ug dyutayng kahilom

sulod sa ilahang balay

sa ilang kasingkasing

tingali

adunay sangpotanan

adunay kapadulngan

ang gipadungog-dungog

sa usa ka batan-on

nga way laing gipangayo

niining gabhiona

kon dili usa ra

ang gamayng pangindahay

ug gamayng pagtagad

iyawat di makalibad si inday

ug ang iyang kasingkasing

apan haskang inataya

unsang pagkaunsaa

wa ba siya masayod nga

irong boang ra

ang makauwang

ug dili madakdakag

bato sa bagolbagol

niining orasa

* Barrio Baho, San Fernando, Cebu

-- ERIK E. TUBAN

Mandaue City, Cebu, Philippines

duha ka panultihon mahitungod sa damgo

1

Dihang nasiplatan niya

nga may kang-a ang

akong tolda, ang latagaw

nga damgo miligid

paingon sa sulod,

naglaom nga adto na

siya dag-on sa kalimot.

2

Unya na, kon patay na

kini, nga ang damgo

magsugod og pagpakabuhi

sulod kanako, sa walay

pagpakabana kon unsa

ang iyang ikatanyag,

kalipay ba o kasakit.

-- VICENTE VIVENCIO BANDILLO

Manila, Philippines

pasumbingay sa tiil

i

Midagan ka tungod kay dunay gigukod,
Kun, di ba kaha, ikaw ang gigukod maong midagan.
Naa ra na nimo kon asa ka sa duha.

ii

Ang atong mga tiil kanunayng
nagpunting sa padulngan.
Moatras usab kini kon moabot
sa dapit diin nag-atang ang pagduha-duha,
diin naghulga ang kahadlok,
diin hait ug talinis ang mga bato,
diin labong ang kasagbotan,
diin nag-ungaw sa bakilid ug pangpang
ug kon mosangko ta sa ka kapoy'g kauhaw.


iii

Bisan pa'g unsa, kanunay kitang
naglakaw paingon sa unahan
kun, di ba kaha, naglakaw nga tuliyok
tungod kay ang mga tiil nagsunod
man sa tanang gimithi sa atong
panan-aw, gihandom, gidamgo
ug, labaw sa tanan, gitinguha.

iv

Ang mga lusok sa uwan matagak
tungod kay walay laing dapit
nga padulngan kondi sa yuta.
Manglupad ang mga alindanaw
ngadto sa kinahabogang langit
ug dakpon sa ilang mga pako
ang kinaduowang planetag bituon.
Matagak ang mga balhibo sa wanang.

v

Giihap na ba nimo'g kapila ka midagan,
masapid, madugmo, mahulog, madakin-as?
Kun, di ba kaha, imong gisag-o
ang tanang ngalan sa bungtod nga giangkon,
ang bulok sa kahoy ug bukid nga gikatkat,
ang hulagway sa lasang nga gibaktas?
Kon wa pa, pasagdi ang lakang
nga mosukod sa tanang wa pa sukda,
mohinumdom sa mga nakalimtan,
modumdom sa mga di dayag nga utlanan,
moliko sa mga tipasan nga wa gani
maduaw sa nagduhiraw mong damgo.

vi

Mao kini ang laag nga kamatuoran:
gilukso nato ang di na kinahanglang tumban
tungod kay dili tanan markahan sa tunob.
Natumban na seguro nato ang halos
tanang nag-ali ug nagbabag sa agianan:
mga dahong namilit sa lapok,
kogon nga mokurit sa panit,
bildo'g tunok nga mosiak sa unod,
bato nga mobuak sa tikod ug bukog.
Ug, tingali, gisipaag gitindakan na pod nato
ang tanang saradong pultahan,
kotseng nag-ali atubang sa atong balay,
saag nga irong kalit misulod sa kosina
ug tanang mga pagarpar sa isdaag tagayan.


vii

Himasaan nato ang mga tiil sa dili pa matulog.


-- NOEL P. TUAZON
Dauis, Bohol, Philippines

hatag-bawi

Hinumdomi,
nga daghan ning atong gipanag-iya
mga hinatag lang. Mga gasa
nga kadaghanan wa ta gani
pangayoa.
Maski ang atong kinabuhi--
di ba usa man lang usab ka hinatag?
Ug ang gugma
usa lang usab ka gasa,
nga bisag unsaon ta pagpanag-iya
mahimong kalit lang bawion
sa naghatag.


-- URIAS A. ALMAGRO
New Berlin, Wisconsin, USA

unsa’y natago sa tanghaga?

Naniid lang ko niya
samtang akong gimapa
ang mga dapit nga
natago sa tanghaga.

Diri sa punta sa iyang abaga
malipong ko sa kahabog.
Sa wa pa ko mahulog
malumos na ko

sa gilapdong dulom
sa lawod niyang buhok.
Unya nilatagaw ko
ngadto sa kinahabog

nga tagoanan
sa iyang dughan
diin masud-ong ko
ang kapuwa sa kilumkilom

sa iyang pahiyom.
Hangtod masaksihan ko
ang iyang kandiis
ang nagdan-ag sa dulom.

Gilantaw nako ang talan-awon
ug makaingon ko sa akong kaugalingon
nga daghan pang dapit
nga angay dangaton,

daghan pang butang
nga kinahanglang akong makat-onan
ining kalibotan. Ug karon
nipanaw ko sa habagatan

aron mapalgan ko unya
ang bugtong bahandi
nga natago sa tanghaga.


-- TON DAPOSALA
Cagayan de Oro City, Philippines

apas-sumpay sa mga adlaw nga sutoy sa pagmahay

Wala’y pako ang panganod
apan dili gihapon malabwan

sa langgam. Kon ang akong mga tunob

dili molakra sa baybayon sa paglabay

sa panahon, andam ko pagsubay bisan 

sa taob hangtod sa laing hunasan diin

gikudlit ang langit sa kasadpan.

-- MICHAEL U. OBENIETA

Topeka, Kansas, USA

salin

ang salin sa imong pahiyom
gapakahilom sa tasa
sa kape nga dugay nang
wa mahugasi


-- GRATIAN PAUL R. TIDOR
Dipolog City, Philippines

punoan sa rosas

ting-init

Sa nataran, makab-ot lang
sa lumalabay ang kaanyag
sa buwak nga sama sa bituon
sa buntag. Apan kaanugon,
matagak lang kini ug mapadpad
ang pagmahay tadlas sa hangin.

  tingtugnaw

Sa nataran, ang kaanyag sa buwak
lumalabay sama sa hangin. Ang pagbalik
niini tukion sa tingpamulak. Nakita ko karon:
nga ang gitabonan diay sa mga dahon
og puwa nga mga gihay inig ting-init
mao ang punoan sa mga tunok.


-- DENNIS S. SARMIENTO
Maryland, USA

pagbinugtong

Palihog, ayaw una og lingkuri
kanang bakante nga lingkoranan--

nagmaya pa kana sa kahaw-ang.


-- JIN GARCIANO
Camotes, Cebu, Philippines

may mga tunok sa iyang mga mata

alang ni Hope

May mga tunok sa iyang mata nga mogilak kon matandangan sa adlaw:
Tunok sa kahoy nga milipang diha sa iyang dughan.
Kon mapuno siya sa pagbati, kon mopahiyom siya
o mohilak, dali ra kaayong mangatagak ang mga luha,
mga gagmayng liso nga mangahulog bisan asa,
diha sa mga dalan-dalan,
sa kasapnitan, o mga lapad nga umahan.
May moturok ug mahimong dagkong kahoy
nga may dagkong gamot ug payong sa kadahonan
nga molilong sa kasubo.
Usahay atong makita ang mga bata nga nagduwa sa mga sanga,
nagsubay og mga pulong nga way tumong,
ug may mga langgam nga naghimog mga salag,
mga salag sa kalanggaman sa way katapusang pag-awit.
Ug siya nga naghambin sa tunok...?
Mahimo na natong kalimtan.


-- ESTER TAPIA
Kathmandu, Nepal

ang pagsiplit sa kalainan

Nakasuway na ba ka'g hinganlan
ang tanang nanglupad, nanglangoy, nanagan,
nangamang ug nangaligid
hangtod miabot ka sa usa ka lawak
diin nag-abot ang abakos ug kompyuter,
tambaluslos ug munyika, agta ug maskara?
Nakaingon seguro ka’g
Lain na man seguro ning planetaha?
Kun, di ba kaha, imong giingkib ang tuong kumagko
kay gipakaingon mo'g nahinanok ka'g gadamgo.

Nasuwayan na pod seguro nimong
tawgon ka sa nagkalainlaing angga, di ba?

Kon padayonon mo sa pagtagsa-tagsa’g tawag
ang mga ngalan, sama pananglit
sa mga langgam ug gamhanan, dili lang kay minoon ka
sa laing hawan sa kabhang ug haw-ang,
kon dili, imo pa hinuong masabtan
ang hunghonganay sa mga punay,
ang libak sa mga kukok ug uwak,
ang bugalbugal sa mga tikarol
ngadto sa huyuhoy ug sunoy.
Molayat sa imong dunggan ang undak
sa kabaw nga gibunalan sa iyang agalon.
Mokagay sa imong atuli ang iwik
sa baboy nga gipakaingon mo'g pista na.
Dihang imong gibukhad ang duha ka palad,
nanglupad ang upat ka kinumkom mong bituon.

Wa pa ka mabuang. Ayaw'g tungloha
ang uwan ug singgiti ang huwaw.

Matagak ang Buwan bisag udtong larok.
Mokamang ang baksan tadlas sa kuryente.
Mabuak ang lingganay sa mga diskohan.
Dunay sukdan nga nag-ugom sa ngalan
sa kaugmaon samtang gikumkom niya
ang kangitngit ug mangapkap ka sa kahayag.
Bisan pag dili ka moadto sa baybayon,
wa'y nabag-o ug way bag-ohon sa dagat.
Nag-alak lang gihapon ang nagkadaiyang
isda nga ang tanan manghuot sa imong dila.

Imo kaha gihapong sukmagon ang langit
kay gipakaingon mo'g gitabonan ka sa dag-om?

Ingon niini ang pagsuta sa kalainan.
Nganlan ang tanang butang sa tinagurha:
babaye’g lalaki, iro’g iring, yawa’g anghel, ug uban pa.
Ang tumoy aduna gyo’y sinugdanan
ug gimabdos sa kahayag ang bulok
nga mopatim-aw sa kalimutaw.
Inig sulod nimo sa pultahan dayo’g tambo
sa bentana, malantaw nimo ang dakong
wanang sa ambihas nga kamatuoran:
yuta, bato, hangin, kahoy, tubig, kalayo.

Ug maglibog ka giunsa pagdangaw
sa tudlo ang dila ug pangadye.


-- NOEL P. TUAZON
Dauis, Bohol, Philippines

sa kanunay

sa kanunay mobalik
ang puting alibangbang
sa kabuntagon samtang
anaa pa ang mga yamog
sa dahon sa gumamela

makanunayon ang pagtugpa
ug makanunayon usab
ang pagkauga sa mga dahon
diha sa pagtumaw sa adlaw

dili masipyat ang pagbalikbalik
sa mga panghitabo hangtod

mahanaw ang alibangbang
hangtod mamatay
ang mga dahon ug maugkat
ang mga gamot

magpabilin ang adlaw
magpabilin ang kanunay

walay pagkatapos
ang pag-antos ug
ang pag-alim bisan pa
og mahurot ang mga ngalan
ug mga panumduman


-- RIC S. BASTASA
Katipunan, Zamboanga del Norte, Philippines

kon naa pa lang ko'y pako

Nilupad na ko
Sa kawanangan
Aron molantaw
Sa kabukiran
Ug kapupod-an.
Motugpa ko sa Australia,
Makighimamat sa mga lumad
Ug moambak kuyog
Sa kangaroo nga matod pa
Ni Budoy, sigbin kuno
Unya modalikyat sab ko
Sa Indonesia, didto sa isla
Sa mga bathala aron sutaon
Kon tinuod ba
Nga dunay paraiso dinhi
Sa atong tugkaran, unya
Molangyaw na 'sab ko
Padulong sa Europa,
Ug mangusyoso
Kon ang karaan
Nga kamatuoran
Aduna pa ba'y pulos
Kanato karon. Ug di sab ko
Malimot pagtugdon
Sa Amerika, didto
sa New York diin mosalida ko,
Motugpa sa korona
Sa Statue of Liberty
Nga gikan sa Francia.
Mohapit sab ko
Sa Africa diin makig-istorya ko
Kang Mandela
Ug sa mga gorilya sa
kalasangan sa Kenya
Kon naa pa lang ko'y pako
Sa tinuod lang
Nilupad na ko, sayo
Ganihang buntag padulong
Sa imong nataran aron
Dalhan ko ikaw og init
Nga kape nga nagbanaw
Ning nagdilaab kong dughan.


-- MA. VICTORIA BELTRAN
Cebu City, Philippines

ang pabilo

Sama sa suga,
kinahanglan
nga ang balak
dunay pabilo
nga motugkad
ngadto sa lana
sa balatian.
Kay kinahanglan
nga dunay sugnod
ang iyang kasiga.
Kon ang pabilo
taas ug motundag
sa kinahiladman,
daku ang kasiga
ug dugay
ang paglungtad
sa kahayag.
Apan
kon ang pabilo
mubo ug mabaw ra
ang paghisangko,
magpid-ok-pid-ok
ang kasiga
ug way gahom
pagbuntog sa kangitngit.


-- URIAS A. ALMAGRO
New Berlin, Wisconsin, USA

paghinumdom sa pahiyom

Aduna kami lima ka isda nga sigeng langoy-langoy
sa panaksan sa lamesa duol sa nagyunyon nga kurtina
nga nag-ali sa hulagway sa bintana ug
ang akong inahan, kanunayng nagpahiyom, miingon nako
‘pagmalipayon, Henry!’
Ug sakto siya: mas maayong magmalipayon ko
kon mahimo kini nako
apan ang akong amahan kanunayng mibun-og niya
pipila ka higayon matag semana samtang
nagpaminti siya sulod sa 6’2” niyang gidak-on tungod kay
wala siya kasabot kon kinsay nagpanulay sulod niya.

Ang akong inahan, makaluluoyng isda,
buot magmalipayon, ginabun-og kaduha o katulo
matag semana, nag-ingon kanako nga magmalipayon ko:
‘Henry, pahiyom!
Nganong di ka man mopahiyom?’

Ug mipahiyom siya, aron pagpakita nako kon unsaon,
ug kini ang labing masulub-ong pahiyom nga akong nakita.
Usa ka adlaw, namatay ang isda, silang lima,
nanglutaw sila sa tubig, nagtakilid,
ang ilang mga mata nagbuka,
ug sa dihang mipauli ang akong amahan, giitsa niya sila sa iring
didto sa sawog sa kusina ug nanan-aw kami samtang ang akong inahan
nagpahiyom.

(hubad sa balak ni Charles Bukowski)

-- OMAR KHALID
Metro Manila, Philippines

ang bugti

Ang akong naani sa kalamposan
pagbuntog sa kasakit:
bisag unsa pa kalalim sa kalipay
nga akong masakmit,
dili na ako ibayaw sa langit.


-- VICENTE VIVENCIO BANDILLO
Manila, Philippines

nikadlit ang langit

Sama sa kandila akong mga tudlo
nga nitupok sa imong hubo nga kaanyag.
Ug nabati ko ang mga kalaay diha
sa imong tinabonan nga dughan
samtang gahapyod sa tangkugo
og bukton. Nipadayag ka og nganong
napadpad ta dinhi sa awa-aw diin
ang kangitngit nahadlok sa kamingaw.
Niadtong taknaa, diha’y nikadlit sa langit.
Ug tin-aw akong nalitok, nga di nimo makumkom
ang kawanangan—labi na ang nahagbong nga
mga bituon. Apan suwayan ta kini
sa pagpangita kon asa dapit nitugpa. Unya
adto nato sugdan ang atoang padulngan.


-- DENNIS S. SARMIENTO
Maryland, USA

awit sa nobyembre

Karong gabhiona, ang unang niyebe:
ang waybitoong kadulom
giliyok ug giputos sa atong mga kupo,
nangumbitay nangapyot sa autumno
daw kataposang ugang dahon.

Ang hangin hilabtanong gasunodsunod
nangyugyog sa tanang ganghaan,
ang hangin usa ka makililimos
nangandoy nangindahay lang nga mahalon.

Usa ka taas tulin nga dekargang tren
miukiok misiyaok lahos sa lungsod---
galukdog uling halin sa minahan sa Montana
nagpalulan sa itom nga tugon
gikan sa kasadpan
gasingsing og aso ug gabon.
Sa matag gamayng daob
adunay diyutayng huni sa katulogon.

Karong gabhiona, ang unang niyebe gadamgo:
ang hangin tigulang makililimos
nag-uyog-uyog sa mga bukog ta sa iyang tasa.

(hubad sa balak ni Mark Vinz)

-- MELQUIADITO M. ALLEGO
Palm Harbor, Florida, USA

sa dihang gibalik og saka ang nahabilin nga pilipino 2 notbok didto sa klasrom

Iyang gipupo ang mga bituon sa hardin
ug gihipos sa silopin aron buhata’g
tabanog inig uli niya sa balay aron ipalupad
balik sa langit sa mga kagabhion
nga ang mga aninipot takboyan sa panuhot.
Dayon iyang lola moingon, "Uy, unsa god
intawon ka, dong. Nagtabyog man ka sa
nahanaw nga duyan, nag-uyog sa
nangatagak nang mga lubi." Dayon siya mobalos,
"Sagdii lang ko, la. Unsaon man nako ning
akong kasingkasing kon pistahan lang kini
sa mga ulod nga way laing tinguha kon dili
ang makaangkon og gamayng bahin
sa mga nangatagak nga salin
sa paraiso." Ug ang tigulang mosanong,
"Na hala, dong. Ampingi kanang
imong kasingkasing sama sa hagtik
sa tayaong kwerdas nga mariposa #2."


-- ERIK E. TUBAN
Mandaue City, Cebu, Philippines

pagtahi

Kon numero ang dagom,
dili ni usa. Kini duha
kon walay hilo nga mao
ang iyang kapikas--
Mapuslan lang kini kon
mosumpay og duha ka
panapton, sama ba
ni Lola Misyang nga
niduaw kang Lolo Salio
sa sementeryo: sakit 
apan anaa sila natahi
og balik sa ilang pagsikit.


-- CINDY VELASQUEZ
Cebu City, Philippines

kon dili man masulat sa kaadlawon

Kon dili man masulat sa kaadlawon
Ang tanang pulong sa pagbati
Pugson ko kini pagpadayag pinaagi
Sa mga dila sa hangin hangtod
Hangpon sa baybayon
Ang kinatam-isan nga pahiyom
Lukop sa dili nako ikasugilon,
Ug hatdan ka sa kinatahoman
Nga panugon nga unta ikulit
Sa hangin diha sa imong dunggan
Aron sa matag takna lunlon
Mga hunghong lang sa dughan
Mao’y imong mabatian taliwala
Niining akong inamang nga
Pagpangita sa imong lapyahan.


-- GILBERT INTERVALO, JR.
Bais City, Negros Oriental, Philippines

hubad sa duha ka balak ni Chris Magadza

Tingali

Tingali ang lamat
Mao’y matuod,
Ug ang kamatuoran
Mao’y kawang nga panginahanglan
Ug ang panginahanglan
Mao ang pag-angkon
Ug ang pag-angkon mao’y
Pagmahay.


Mga Panahon

Dili panahon sa pagbiya
Apan gipadayag na nato ang panamilit;
Dili pa panahon sa paghilak
Apan natapos na ang pagkatawa;
Dili pa gabii
Apan naluya na ang adlaw.

Unsang taknaa na?
Wala’y panahon sa kayugot,
Apan pan-os ang gugma;
Wala’y panahon sa pagbiay-biay
Apan hinog na ang lala.
Wa’y panahon sa pagpatay
Apan nihiyos na ang pahiyom
Ug gibaid na ang bangkaw.

Unsang taknaa na?
Dili pa panahon sa pagmahay
Apan hingpit na ang kapakyas;
Wala’y panahon sa pagkamatay,
Apan naluya na ang gininhawa,
Wala’y panahon sa pagpakabuhi
Apan nahimugso ang bata.


-- MICHAEL U. OBENIETA
Topeka, Kansas, USA