9.30.2018

palihog lang, mga Pinoy millenials!


 Ayaw pagsulti nga wa ko kamatngon: 
Nakabatyag mi.

Ayaw ingnang wa ko kadungog:   
Nabungol mi.

Ayaw pagsulti nga wa ko katilaw:
Natuk-an mi.

Ayaw ingnang wala ko magsaba:
Naninggit mi. 

Ayaw pagsulti nga wa ko'y gibuhat:
Nilihok mi. 

Ayaw ingnang igo ra kong gahilom:
Niulbo mi.

Ayaw pagsulti nga ako gapangurog:
Nagdilaab mi.


-- MARIA VICTORIA BELTRAN

Cebu City, Philippines

kasingkasing


(sumala sa balak ni Paul Randy P. Gumanao  nga “Sa Higayong Ako Angoangohon”)

Basin isulti nako kanimo nga dili sama ang kasingkasing sa mga pulong
nga balik-balik, susama sa gugma-gugma nga mahimong mag-inusara
ang matag bahin ug aduna gihapoy kalabotan sa gamot ang púlong
nga mamugna sa pagbalik-balik; walay kaugalingong kahulogan 
ang kasing sa kasingkasing. Unsa may ipasabot niini? Ako. Ikaw, 
Kanang motuyok-tuyok diay nga dula-dulaan sa mga bata. Bata-bata 
gyod ka maong kinahanglang idungag, Kanang adunay kalabotan 
sa kasingkasing. Nga sama sila og hugis ug gidak-on, motuyok
sa imong pangutok. Nga dili kini tinuod, ang andam nakong itubag. 
Apan ang imong itubag, Sama silang adunay kataposan: ang kasing 
sa pagtuyok, ang kasingkasing sa paghigugma. Tugotan ko kini, ikaw,
imbes nga itudlo kanimo ang matarong nga pag-amgid (dili kini sama
sa imong mga gibasang balak nga kanunayong gugma ang hisgotan)
ug akong iampo nga ako angoangohon aron dili na nako atik-atikon
ang kaugalingon. Apan dili ko kapugong, Ug kinahanglang butangan 
og giyon ang mga pulong nga balik-balik; wala sa kasingkasing. Ikaw
kunohay apan ang tinuod, ako, Mabatian ba nimo ang giyon sa gugma-
gugma, tuyok-tuyok, dula-dula, ug atik-atik nga wala sa kasing-
kasing?


-- M.J. CAGUMBAY TUMAMAC
General Santos City, Philippines

9.27.2018

ang kabit sa gamahay nga pulis ug nganong angay siyang manghagis


Ambot asa kutob ang bulhot
ug syaok sa ambulansya lapas sa pangpang

sa iyang urom. Ingon ini baya— 
lupyak ilawom sa tun-as 
nga taknaan— ang lawak 
sa mga nahabilin intawon. Gikan naligid 
ug nahulog sa awaaw nga higdaanan, 
gahayang ra siya sa sementadong sawog. Gabakilid 
ang buy-od sa kagabhion. Sa bungbong, 
daw giutgan ang gatikig nga tiki 
sa gilamina nga hulagway: ang kakusgan 
ni Ferdinand ug kaanyag ni Imelda. Kanus-a kaha
mohunong pagdahili sa iyang aping 
ang alisngaw sa dili-

matugkad nga kahaw-ang 
sukad nabuldosir 
ang iyang dughan? Dili sab kini matubag

sa mga nabyuda, 
sa mga nailo, 
sa mga ginikanan 
nga pabiling nangapkap kon asa gilabay 
ang ilang mga anak. Duhiraw ang bilar 

diha sa mga suok-suok subay sa walog lahos 
sa kabukogan. Gabok, gilinog
sa katugnaw. Gakalapok  
ang mga bakho kay mabaw na
ang lilo sa mga tiyabaw sukad 
sa panahon sa pagdagit. Ug karon,

ang pulis nga milamoy sa iyang pito ug 
mihigot sa iyang liog (aron dili na 
mokabkab sa iyang dunggan 
ang kahait sa nguyngoy nga pakiluoy,
gipahilom ra sa iyang pistola) igo ra

gaduko. Gabitay ang kalag, gamatyag 
ug gahuwat kanus-a mobangon
ang iyang hinigugma aron molamba 
sa purtahan ug mokatkat sa bintana hangtod sa atop,
magbundak-bundak sa ibabaw aron 
panimaslan ang pagluom. Dili papugong sa iyang 
layat nga panghasi aron mapugwat tanang 
padayong ganganga, gapiyong.  


-- MICHAEL U. OBENIETA 
Topeka, Kansas, USA

hubad sa balak nga ‘bienvenida’ ni Merlie Alunan


Mga abo sa karaang mga kalayo nakahig na, 
nakatag diha sa upat ka alimpulos, nabulhot padulong sa langit. 
Ang mga kaldero sa humay gikiskisan na, gibali ug gipauga, 
ang berdeng sabaw 
gibutangan og sangig ug panakot, 
humot nga tanglad. 
Duna unyay nag-asong imnonong luy-a 
mohupay sa tiyan nga puno sa hangin 
human sa layo kaayo nga paglabang. Hinaot unta 
nga ang mga panganod sa bukid sa Danglay mahilis 
inigsarap sa mga pakong puthaw 
gikan sa amihan nga magngulob 
magdala nimo kanamo. 

Giandaman tika og kwarto dinhi 
diin ang krus sa simboryo milit-ag sa gabhiong langgam 
iniglihay nila gikan sa sidlak sa adlaw. 
Apan hinaot makasabot ka nga dunay mga nag-unang katungod – 
ang samokang iro nga mitaltag sa iyang mga balhibo 
sa pultahan, ang iring nga diha matulog 
sa nahibiling maayong lingkoranan, dili sila pwedeng balhinon. 

Dili ang mga kaka, alibangbang, kwaknit 
mga tiking nagtiniktik sa ilang gitaptan 
diha sa bungbong, ang langgam nga nagsalag 
sa nag-inusarang kahoy sa nataran. 
May balhiboong nag-gwardya sa bungtod sa Hurao 
madagtom o mahayag ang bulan 
may pilak nga bayeng kabayo nga nanibsib sa Kangkabatok Bay, 
bisag walay nakakita niini. 
Ug nagyunyon sa kawayanan 
ang pak-a’g itom nga babayeng moinat sa iyang dila 
og layo, layo kaayo hangtod sa upat ka alimpulos – iyang gitilaan 
ang mga panganod, ug kay nakasimhot sa langyaw nga nagkaduol, 
milipot sa kurbada sa kalibotan ngadto sa iyang kiliran. 

Ang mga bugoy sa panimalay akong gipahimangnoan 
nga magpuyo diha sa dahon sa mga gabi sa luyo 
sa likod sa silhig, o kaha sa puntod sa mga hulmigas 
ilawom sa mga sugnod. 
Ay, ambot lang og motuman ba sila. 
kon dunay masaag sa imong gilaktan, 
mokapyot sila morag amorseko sa imong karsones, 
mosuksok sa imong bulsa, ug mouliot sa imong panit 
nga dili nimo himatikdan. Pagbantay. 

Mahimong dad-on ka nila ngadto diin gitagoan namo 
ang tanan, tanan namong mga pangandoy, kaligutgot, kahadlok, 
kahangol ug kasub-anan – mga uyamot salikwaot nga mga anak 
sa among bangis nga mga gugma, hiwing pag-unong, 
naghingutas nga mga paglaom. Dili angayng masayran sa usa ka langyaw. 

Mahimong wala kay tuhoan niini. 
Sigi lang. Paigo ba kaha ang among tinipigang mga pulong 
pagsugid sa kalahi 
sulod sa usa ka adlaw ug gabiing pagsugilon? 
Iniglakaw nimo, niay usa ka tulo nga tuba. 
Baliha ang imong bulsa, taltaga ang mga abog 
sa imong mga tiil. Ayaw’g lingi 
sa dihang ang kapunawpunawan mokurba pagdawat nimo 
og balik sa imong tipik sa kalibotan. 
Bag-ong mga sugilanon nagpuk-ong sa tinipigang panumduman. 

(kinutlo gikan sa libro ni Alunan nga Amina Among the Angels)

-- ESTER TAPIA 
Kathmandu, Nepal

9.24.2018

pag-asoy


Ngari na, naa koy isugilon nimo. Sultihan tika labot sa sinugdanan sa mga bituon. Gunitan nako imong palad aron masayran nimo ang sinugdanan sa tanang sinugdanan. Sa gingi sa naglambiray natong mga tudlo atong sination ang eternidad sa usa ka imortal. Tutoki akong mga mata diha sa unawop nga lampara. Sa akong kalimutaw makita nimo nga dili tinuod nga mosawop ang Adlaw. Pahikapa ko sa imong buhok aron manglagtiw ang mga aligato niining pagbatia. Maggaksanay kita aron mabuntog ang kahangol sa atong mga ngabil. Ang gabii wala mugnaa aron lang kita mangatulog. Ngari na, magsangpitay kita sa atong mga ngalan ginamit ang alpabeto sa hangin. Hangpa ako isip anino nga nahabilin sa telon human manggawas ang mga tumatan-aw ni Robbe-Grillet. Ang Marienbad anaa ra sa pikas lawak. Manghigda kita dili aron mangatulog. Niining lawak, atong pasagdan nga magkatag ang mga ling-on sa atong duha ka sugilanon. Kalimti nga ikaw nahikalimot kanako aron ikaw mahinumdom niining badlis sa akong palad.


-- OMAR KHALID
Metro Manila, Philippines

cinéma vérité


Ug nanampiling sa kabusog ang langaw

nga gapatong sa nalawayan nga lollipop.
Ug kay lagi ang iyang mga mata adunay

sobra sa libong mga lente, abtik nakalihay

dihang nitugpa og kalit sa iyang tungod,
daw nahagsang atop, ang gihubong panti.

Ug nitugdon siya sa baba sa botelya sa bino

ug igmat nitapon sa unipormeng nagum-os,
ug pahiping nitabok sa antiparang de grado.

Wa ra sab danti, nihukom siya nga mobatsi

dihang nagkakusog na ang kango sa katre
ug hapit masikari dihang may nanlimbasog

og lugnot sa pagtuya sa balhiboon og lubot.


--  ADONIS G. DURADO
Athens, Ohio, USA 

9.21.2018

hoy, alimukon!


Hoy, Alimukon, ang imong mga pako

Langit ang gilapdon! Ang kanawkanaw
Puwede lang nimong dangawon. Lisora
Baya nimong dakpon. Apan pasensya ka
Kay mat-an pa kos pinya. Nalit-ag ko lang
Gihapon ka ug nahalwa. Pareho lang
Mong Tatay, igmat kuno, pero sa prisohan
Tugpa pagbuto sa martial law.

Hoy, Alimukon, matod pang Tatay

Nindot puy-an ang bukid kay hayahay.
Duol sa yuta ug ubos sa adlaw,
Ang mga kahoy kanato mopaypay.
Ang atong singot, sa hangin pahiran.
Mao nang ilawom sa manggahan,
Kalipay gyud namong tatay ang magbunglay,
Samtang magdegamo sa among paniudto si nanay.

Hoy, Alimukon, sa sabaw sa linaw-oy

 Moalisngaw ang among kakapoy.
Apan karon wan-as tatay ug ang iyang
Panaksan, sukad, wan-a mahayang.
Unya sa payag, sige na lag pamintana
Si Nanay, layo ang tinan-awan.
Mga t-shirtni tatay nga giagup-op
Sulod sa kaban, iya gihapong labhan.

Hoy, Alimukon, hibalo kong saksi

Kang tatay, kay sa panahon
Nga kami maglingkod dinhis
Manggahan, ikaw ang kanunay nakong
Makit-an. Magtuhiktuhik sa yuta
Daw may gipangita. Apan karon,
Akong nasabtan kon nganong ang kanawkanaw
Sa imong mga kalimutaw, ning-aninaw.

Hoy, Alimukon, tingali didto may salag

Kang diin mga damgo ug kalipay gibilin.
Sagdi lang, kay inig abli ko aning halwa,
Imong mga pako idupa ug kab-ota ang langit
Kay didto, ikaw dili na mag-inusara.
Inig tabon nimo sa adlaw ako sab molakaw.
Kuyogan nako si Nanay pagtugbong sa syudad
Aron sundoon si Tatay pauli sa among payag.


-- JOSUA S. CABRERA

Cebu City, Philippines

bug’at

para kan Romel O.

Hadto nga gab’i, mabugat an kasisidman
nausong ha sugbong, mahawol ha dughan,
nabuong hin buot.
May kurahab nga bim’nutho ha kasiruman,
“Pagpabukid pagpabukid, may tsunami!”
Pinangalasan kami, ngan dagos pumugwat.
“Anay, panginano daw kita!”. Bitbit an ispat
naglaksi pagtultol ngadto ha dagat.
Naagian ka namon sapit han mga lapok,
ha nabukid nga mga siot nagbibibikho ka,
nakaalampay hin taklap.
Limnabay la kami, napahadog hin kalisang.
Pag-abot ha pampang, ginlawagan an dagat.
“Waray umatras an tubig! Diri matsunami,
kay waray man maglinog”.
Pagbalik namon, nakada ka pa nagtitinuok.
Nagdadagmit kami dara an sumat,
“Diri ma-tsunami, kalma la kamo.”
Kinabuwasan, Sabado han aga,
tugway ko hi Inay tikadto haairport
mananagana nga makabiyahe.
Hi Doris may gintudlok ha kasi’utan
lawas hin lalakihay, lubas,
nahundaray ha ligid han dalan,
“An bata kakulop”.
An bata nga amon gin inagi-agian.
Akon hiya ginhapwat
magtugnaw an aping, nan-ngingitom an tagiliran.
Kamakalilisang hin bugat!
Hito nga takna nahibaruan ko nga dadad’on
han akon sugbong an iya kabugat,
ngan kanunay ko nga pagbabalunon.


-- FIRIE JILL T. RAMOS 
Tacloban City, Leyte, Philippines

9.18.2018

tanka: pagsibog tugbang sa duha ka labyog


i. dailos

dinhi sa sapa
sama sa dahong laya 
ang mga takna
hinay kining molihok
usahay maghinuktok

ii. tungas

didto sa lawod
hilom ang mga bawod
buot mohikap
sa lapyahang natahap
sa hayag nga nahalap


-- DENNIS S. SARMIENTO
Baltimore County, Maryland, USA 

kulaman, ako ug ikaw


Nahinumdom pa ba ka?
Ting-init to sa Abril
Nangaligo tang duha
Hubo ka, wa ko'y purol.
Wala ta manumbaling
Sa katugnaw sa tubig,
Buhi nga walingwaling
Ang kanato naniid.
"Maglumba ta," matod mo.
Ug dayon kang milangoy
Padulong sa dakong bato.
Ako, miupok nga ukoy.
Sugba’g saging kalabanghan
Sugba’g pait, ug kayumang
Maoy mihaphap sa tiyan
Gikan pag-ambak sa Bagang.
Handuman ra’y nabilin
Sa dalisay nga katam-is
Sa atong mga pahiyom
Samtang nagkitkit og mais.
Kahayag nga nagadan-ag
Maanyag nga Bulalakaw,
Napatik sa akong kalag—
Kulaman, ako ug ikaw.


-- ANIJUN MUDAN-UDAN 
Malaybalay, Bukidnon, Philippines

9.15.2018

unsaon pagtubos sa gugma


Ipakasama ra kana 
sa paghaling. Kon magpunay ka
pagpaslak og daghang dangilag, 
igo rang mobutho ang aso. Apan
kon ipalanghab ug pakal-angan
ang matag sugnod, hayan 
hay-ad ang dilaab.


-- JOJIE E. OGAOB 
Barili, Cebu, Philippines

ang pahalipay


Bisan tuod kanunayng buhi sulod kanako 
ang hinanali tang panagsama 
adunay mga esena nga hanap na sa panumdoman.

Sama sa usa ka hapon 
nga daw naglutaw akong milabang sa dalan,
gabitbit og pahalipay:

dili ko na matino karon 
kon paingon ba ako kanimo aron ihatag kini 
o gikan akong midawat niini gikan kanimo.


-- VICENTE VIVENCIO BANDILLO
Dhaka, Bangladesh

9.12.2018

hinay tungod gabantay


Sayaw sa tag gamay 
Sayaw sa tag hinay 
Hinay nga pagsikad 
Hinay nga pagtuyok 
Pagtuyok sa adlaw 
Pagtuyok sa buwan 
Buwan nga miagi 
Buwan nga lingin 
Lingin pa sa ulo 
Lingin pa sa pangilad 
Pangilad nga nagdagan-dagan 
Pangilad nga bulahan 
Bulahan sa pangandoy 
Bulahan sa kaluoy 
Kaluoy nga miipit 
Kaluoy nga misangpit 
Misangpit sa kamingaw 
Misangpit sa kalingaw 
Kalingaw nga gidalit 
Kalingaw nga gisinggit 
Gisinggit sa bukid 
Gisinggit sa langit 
Langit nga layo 
Langit sa kilid-kilid 
Kilid-kilid diha makit-an 
Kilid-kilid nga angay mawad-an 
Mawad-an og pwersa 
Mawad-an og gana 
Gana nga gisugdan 
Gana nga kusgan 
Kusgan sa basakan 
Kusgan sa baylehanan 
Baylehanan sa baryo 
Baylehanan ni tiyo 
Tiyo nga mitago 
Tiyo nga hubog 
Hubog sa tuba 
Hubog sa gugma 
Gugma nga nag-uros uros 
Gugma nga mikapyot 
Mikapyot sa liog 
Mikapyot sa itlog 
Itlog nga lanay 
Itlog nga hamugaway 
Hamugaway ang lantay 
Hamugaway ang gabantay 
Gabantay sa laagan 
Gabantay sa adunahan 
Adunahan nga gamhanan 
Laagan pa sa sawayan


-- MARVI A. GIL

Reykjavík, Iceland

pag-ikyas


Nauwat na ang akong mga samad.
Gani, kon paksiton, wala nay dugo; 
wala nay nana nga molugwa, ug
sa kukarkulo ko pa, nauwat na sab 
ang imoha. Apan, dugoon gihapon 

sa akong panumdoman ang atoang
mga sayal nga nasabod sa inyong 
pantaw gikan nakamatikod si Nanay 
sa pagkuto sa pultahan dihang inanay 
kining imong giwaling, giablihan.


-- JAE MARI D. MAGDADARO
Binaliw, Cebu City, Philippines

9.09.2018

batok sa mga galimod niadtong balaod nga pabiling galanog-lanog


i
Tinuod baya. Bisan ang kabatoan humok rang papason 
sa tingtaob. Dali ra gani tukbon sa kahinanok— dili 
matidlom— ang sidlakan nga wala damha hagbay rang 
nangapkap sa mga suok sa atong kapupod-an kon asa na 
kadtong mga gitawag nga

"desaparecidos"

Nalumos lagi sa sabaw. Matod pa sa gakagot nga tubag
Sa igo rang gipaangkan. Bulahan ra gihapon siya kay 
lapad ang panaksan sa pasiaw nga usahay 
sarang moyabo sa pangutana nga balik-
balikan sa iyang anak. 

ii
Bakak, bakak, bakak…
Gabawod, galilo, gabugwak ang lanog sa mga baki

samtang ang dugdog, mga singgit, ug aso sa Plaza Miranda sayon 
hulipan og mga yawit, hungihong, kulihad sa mga bungi samtang

lutaw ang kidhat sa mga bulhog, gabanlas sa ata nga
sip-on, dugo, ug luha… 

iii
Tinuod baya. Gigaid sa daman, ang paghuyatid
lapas sa lawak samtang naminhod ang wanang nga 
nagkalapok og muta. Busa, sublion nako pagbansay-
bansay unsaon pagsumpay sa laway gikan 
sa mga tuktogaok. Ingon ini baya ang pag-angkon sa hait 
nga silab sa pagdumdom. Sayon ra baya tang balik-
balikan sa kagabhion. Dili ra ba maabo, pwera buyag,  
ang mga anino! Pastilan, dali ra bitaw tang lup-ogon 
diha sa langob luyo sa atong tabon-tabon. Dali rang 
suyopon sa huyonghuyong 

ang atong mga tiil hangtod ang atong buhok mopalugway
sa mga kuyamoy sa lumot. Modayon ra baya ni’g lapaw 
bisan sa mga sementadong lubnganan, dali rang mokamang, 
mopadalin-as sa kabatoan ug pangpang

ilawom sa atong bagul-bagol. Humok baya intawon
ang pamaagi sa pagkabungol, ug sayon ra pod ipalanog 
ang sitsit sa pagkabuta. Na hala, manghilam-os ta’g 
lawod! Tuktokon dayon nato ang isig usa ka agtang. Panguros 
kay kapyotan ug pasutoyon nato ang nalit-ag
sa lubog: ang kugita sa atong kahigmata.


-- MICHAEL U. OBENIETA 
Topeka, Kansas, USA