plato

i

bahalag dili malipayon
basta tawo

ii

wala'y hinungdan
ang kalipay sa usa ka baboy

iii

ang baboy dili kaila
sa bulawan

iv

ang tawo usahay sama
sa baboy

v

ang baboy haskang busoga
wala'y kalibotan

vi

sayri ang imong kaugalingon
kon kinsa ka


-- RIC S. BASTASA
Katipunan, Zamboanga del Norte, Philippines

tanlag

Ang imong taghoy mingaw paminawon--
Haguros sa nangalarag nga dahon.

Layag nga mihigop sa kaparat sa balod.
Pak-an nga puthaw tadlas sa panganod.

Gaposa ki’ng tanlag nga naghigwa-os.
Luwasa ki’ng dughan sa pagkalumos.


-- BERNARD PAGUSARA
New Orleans, Louisiana, USA

trumpeta

(alang ni MU1 Brandon Zwolinski Almagro, Brass Quintet,
United States Navy Band Concert,Avon Park, Florida, 3/15/2010)

ang alingawngaw sa gihuyop nga salirawang pagbati
nanuhutsuhot sa kinauyokang ugat sa tawhanong kalimbatianon
nakigduhawit sa antik budyong gahunghong tadlas sa piliw
sa kalawran sa dalaguete 66 anyos kanhi
kaamgid sa hinagawhaw sa yinagubyob sa daligdig sa tubig
sa dagayday sa busay ug kasapaan sa hinaganas ug tapyatapya
sa mga balod sa kinanaas sa kadahonang gitagsatagsa
pagpakli sa rapsodiyang hutuhot kansang kundimanong sonanoy
gasapnay sa konsiyertong tingpamulak sa new berlin wisconsin
lahos ngadto sa nagkahinayng laylay sa nagkahanawng melodiya
sa sentimental hinikalimtang lorain ohio
si kinugos brandon ug iyang lisatrumpeta
nagmilagro na
tarantella emma


-- MELQUIADITO M. ALLEGO
Palm Harbor, Florida, USA

ubos unta sa punoan nga nangka

Unsa kaha
Kon ang tanan unta
Mahimong balikan
Pupoon,
Saw-on,
Dili pasagdan nga
Mosangkad sa yuta?

Sama, pananglitan,
Sa atong punoan nga nangka
Nga akong gipuwawan
Samtang nisulirap
Ang adlaw kay hangtod
Karon ikaw nalangan

Gihapon.


-- GINA MANTUA-PANES
Cebu City, Philippines

panamilit nga gipasangil sa dagat

Ang taob mituhop sa gibinhod kong tikod.

Sa atong pagpauli, nagdamgo ako
nga sukad masukad
wala pa ako hiabting nag-inusara,
dili sa mga adlaw nga kudlitan
ang langit sa pako sa mga sayaw
nga walay pupanaganang mopatighulog
uban sa hangin.

Dihay pultahan nga mikalit og patim-aw
sa atong atubangan.
Midayon kita, walay tingog-tingog.
Unsay pulos sa mga pulong?

Apan, palangga, gihasol ako
sa dagat, sa dagat kansang kahilom
mikuyanap nunot sa kangitngit.

Ingna ko nga gihasol ka usab.


-- VICENTE VIVENCIO BANDILLO
Koror, Palau

elehiya alang sa kalanggaman

Didto sa kawalaan gihaya
ang buhi pang mga berso
nga ampay awiton sa
lumadnong kalanggaman.

Duyog sa obituwaryo,
ang dalugdog padayon
sa pagdahik didto sa hingtungdan
apan daling miapas ang kilat
sa kalangitan-- gidagkotan
ang mga kandilang giugbok
sa mga biniyaan.

Gadagsang ang mga pak- an
nga mananabtan, nag- alirong,
nag-alayon pagpanday sa gusbat
nga kabiling pugaran...

alang unya sa pagkunsad
sa mitaliwang pinulongan.


-- RAUL M. FIGUES
Oslob, Cebu, Philippines

junquera, ug ang paglaktod sa dalan padulong sa golgotha

Gatakiang ang bugaw. Gapabilin ang lanog sa taya nga lansang
Sa iyang lapalapa, nagtukaw pagbagting tadlas sa kinasang-an
Sa tinghagok ug mga hubog nga tunob. Ug ikaw—sa pagsubang
Sa imong pangutana unsaon pagtultol sa dapit sa kaluwasan—

Ayaw paglikay kon dalhon ka niya diin gaaligato ang kangitngit.
Ayaw pakyasa ang katugnaw sa imong pakighilawas sa kasakit.


-- MICHAEL U. OBENIETA
Topeka, Kansas, USA

langgam sa sulod sa halwa

Human sa kawhaan ka tuig,
namatay ang akong langgam
sa sulod sa iyang halwa.
Ang iyang mga mata
nagpabilin nga nagbuka.
Daw wa mohunong pagtan-aw
sa wa niya hiilhing kalibotan
lagbas sa mga rehas.


-- URIAS A. ALMAGRO
New Berlin, Wisconsin, USA

ang kabalyero

Ang mga uwak misakdap-sakdap na usab
sa namulak nga mga kabalyero.

Ang ilang mga kawkaw mipalapad sa kaawaaw,
mitugaw sa pagpanuktok sa mga maya
sa lagyo ug hawan nga humayan.

Si kinsang nahigugma na usab ang nahikalimot
ug nalumay sa nagdilaab niining mga dahon
misugnib sa mga ugat sa kahoy sa iyang dugo?

Ang kasanag sa kabalyero mibiaybiay sa kadag-om
sa mga panganod,
mitamay sa luspad nga mga kamansiles nga gihulga
sa mga dalugdog.

Sa iyang paghangad mipayong kaniya
ang naglut-od nga mga sanga.

Sa dihang gihipos niya ang iyang buhok
ug gisapid ang pisi sa sanga sa kahoy,

kinsa'y molalis sa katim-os
sa kapula nga mihangop, migakos ug
mibitad kaniya ngadto sa kinahiladman sa bulok.

Diin hari ang kangitngit
diin ang mga tipaka sa kabalyero nangahunlak
natu-asik ang bulok ug nagsugod na pagkalata diha sa kabatoan.


-- ESTER TAPIA
Kathmandu, Nepal

limbay sa kagabhion

Pasagdi ko'ng mokatkat sa kaluha nga bungtod
Tungod kay niining gabhiona mangita kog tubod.

Pasagdi ko'ng magkaapkaap sa talagsaong lasang
Tungod kay akong pangitaon ang karaang liyang.*

Pasagdi ko nga motugkad sa tinagong atabay
Kay buot ko'ng sukdon ang lawom nga kalipay.

Pasagdi ko nga mosalom sa imong tungod
Kay buot ko'ng mabati ang imong pagbalud.

Ug ayaw kabalaka kay dili ko ikaw pasagdan
Sa akong makab-ot kitang duha ang mabulahan.

___________________________________

*liyang: langub nga adunay tubod


-- ANIJUN MUDAN-UDAN
Malaybalay, Bukidnon, Philippines

ampatuan, magindanaw, 11/23/2009

Ang pulong, ingnon nato, mura’g mga kuwaknit, nanghubong
sa kweba sa iyang alimpatakan, hagithagiton, manglumpayat,
usahay mamahakhak, manglugpad, og makaalinggat sa bisag
gamay lang hagurong sa kadahonan, o talagsaong kisaw sa linaw,
o dinaganas sa sapang natandog sa tiil sa tinday o usa nga nitabok.
Maglumbaanay gyug panusi-susi, magdasok kun unsay makit-an,
hasolon siya sa ilang mga hungihong sulod sa iyang bagol-bagol.
Pati iyang buhok mangalsa, ang iyang ilok mangalisbo sa kabalaka.
Pinaagi niining panghitaboa, manggamot ang kahimatngon
ug manurok ang mga liso sa balak tumoy sa iyang dila.

Sa Sitio Masalay usa ka adlaw, lungsod sa Ampatuan, Magindanaw,
kalim-an ug pito ang giambosan. Masaker gyud kadto, maoy taho.
Gipasiritan ug bala ang kalim-an ug pito, gipangtigbas, gipangluba,
gipangduslak, ug ang ilang kabukogan nangabungkag, ilang unod
nakatag sa balilihan. Lalaki, babayi, bata, tigulang, dalaga ulitawo
nga wa pay liwat, mga inasaw-an nga sigurado, nagbili'g mga puya,
way gipili, nahiangin, walay kaluoy nga gipanglupig.
Kadtong hitaboa murag buhawi nga ninghapak sa kabug-osan,
apil siya, bisan sa iyang kamalinawong pagpuyo sa iyang
hapsay nga nataran, layo kaayo sa Sitio Masalay, Ampatuan.

Tungod sa kalayo, wa tingali niya madungog ang tiyabaw
sa pagpakiluoy, siyagit sa gisakitan, hangos sa nagbangotan.
Labing tinuod, wa siya mosipyat sa iyang pamahaw ug paniudto.
Niadtong adlawa nagbanaw ang dugo didto sa Masalay,
apan wa gyud moabot ang inalisbo sa iyang ilong.
Apan ang pulong, nga kasagaran maorag mga anad nga kuwaknit
diha sulod sa iyang alimpatakan, maalagaron, daling moduol
kun iyang tawgon, karon murag gipangpalid sa dakong buhawi,
nangawala. Bisan na lag hagawhaw sa ilang pako way nagpabilin.
Hilom kaayo sa sulod sa iyang utokan, ug siya naamang.

Ang inagulo ug hangos sa himatayon—mao kaha toy nakaingon?
O di ba kaha, ang katawa sa mga nagtodas, murag hanging daotan
nihuros gikan sa Ampatuan, Magindanaw ngadto sa kabug-osan.
Nauyog ang balay sa pamalaod, natay-og ang trono sa hustisya,
nikurog ang pamunoan. Mga budlat og tiyan, mga abtik og kamot,
kadtong mga alagad kunohay sa nasod, ilang dila gasanga-sanga,
nagpabaha og lain-laing mga balibad--wa gyud kuno hiilhi
ang kriminal. Ang mga patayng lawas ray dili ikapanghimakak,
di gyud ikalimbong sa yutang nisuyop sa dugo, yutang gihukad
sa mga kamot nga puthaw sa makina aron didto sila ilubong.

Adtong higayona nanglipang sa kadalanan ang tikas ug bakak
kay ang sad-an ug ang walay kabangkaagan, nangahadlok man
og dungan. Kahadlok sad kahay nitukmod aron ang mga pulong
manglayas, ug ang iyang dila mangaging, di na makalitok.
Basta way tingog moguwa bisan pa sa iyang dakong pagtutol
sa panghitabo. O kaha nadugmok ang mga pulong sa mga taho
nga pulos bakak, napulbos kini, nahimong abog
sulod sa iyang alimpatakan, ug ang abog maoy nisagpong
sa iyang tilaokan. Ang iyang galamhan karon puno sa kaluod,
nagbawod-bawod ang ngiob sa kahilom. Uga ang iyang tutonlan.

Ang magbabalak karon murag torong nakalantawg bayi,
nagpanikad apan luya ug tuhod. O kaha, maingon siyag
sundang nga amol, ang suwab way katig-a ug kahait.
Murag barangan nga giluiban sa iyang mga sawa ug aluhipan,
o tambalan ba hinuon nga nahubsan sa lanang panambal
batok sa tanang manunulay. Unsaon man niya pagpaanad og usab
sa iyang nakay-ag nga mga hinuptan, kadtong mga pulong
murag mga kuwaknit nga kanhi iyang binuhi diha sulod
sa iyang alimpatakan? Bisag giunsa niya’g tihol-tihol karon,
nagpabilin kining layaw, di na pasangon sa iyang katuyoan.

Karon nakahukom siya: adlaw-adlaw, baktason sa hunahuna
ang dalan padulong sa Masalay, Ampatuan. Di siya magpauban.
Way hinagiban dad-on kundi ang kahilom sa iyang alimpatakan.
Manabsab siya sa balilihan, tilapan ang yuta aron matil-wan
ang parat-parat sa dugo nga ninghunob, kapkapon ang kabatoan,
diin namilit ang nadugmok nga unod ug kabukogan, maminaw
sa kadahonan, nga sama niya, nagtukaw usab, amang nga saksi
sa kamatayon sa pito ug kalim-an. Ngalan lang ang iyang gustong
hibatian—kinsay nagmando, kinsang mga kamot ang nagtuman?
Kon kini hinganlan, mobalik na ang pulong sa iyang alimpatakan.

Pilay palad sa iyang pagtuki-tuki sa kasagbotan, makaokay siyag
mata, dalunggan, baba, dila, tipik sa bagol-bagol o utok ba hinuon,
o usa ka kalag nga tungod sa kakalit sa panghitabo, wa mahimutang,
nag-alindasay, gimingaw sa iyang mga biniyaan, namalikas, nasilag,
nahiubos, mosambit sa usa ka nga'n, pulong gamhanan mobungkag
sa gihabak niyang kahilom, magpabalik sa layas nga mga pulong.
Kining ngalana isangyaw niya sa pito ka bukid, ngadto sa kalangitan
nagputos sa bug-os kalibotan, ipasamwak sa mga anak ug partidos
sa pito'g kalim-an ngadto sa kaapo-apohan aron hinumdoman.
Sa iyang dila ang binhi sa mga balak manurok na usab.

Kinsay nagmando, ug kinsang mga kamot ang nagtuman—
pinaagi sa iyang balak, sila makilal-an, ug ang ilang panampalas
dili gyud hikalimtan, ang ilang anak, ug mga anak sa ilang anak,
ug tanang kapartidosan nga padayo'g ginhawa ning kalibotan
hasolon sa tanlag, sunod-sunuron sa kaulaw, layasan sa dungog
ug kalinaw. Ang kan-on mahimong balas sa ilang baba, ang tubig
apdo sa ilang dila. Luha sa mga tinalikdan magbanaw sa ilang banig,
mag-atang kanunay sa ilang damgo ang tiyabaw sa gisakit
ug gitampalasan. Way pasaylo, hagiton gyud sila sa pito'g kalim-an,
di patulgon, padamanon og baho sa dugo hangtod sa kahangtoran.


-- MERLIE M. ALUNAN
Tacloban City, Leyte, Philippines

gilamoy

Nanghabol ang kangitngit. Ubos sa punoan
sa mangga, nangukoy ang kainit.

Ug si Inday nagpanglingi samtang nanagpa
sa nagkamang nga kamot ni Dodong.

Sa sayong kabuntagon duyog sa gaikid
Nga huyohoy, nipauli si Inday. Nanaghoy.

Kay ang buwan gilamoy sa bakunawa.
Nagpalamoy ang buwan sa bakunawa.


-- BERNARD PAGUSARA
New Orleans, Louisiana, USA

tuktok

Pila ba ka nagpitok-pitok nga bitoon
Ang imong gisabwag nianang aping sa langit?
Asa kaha sila paingon kung mapupos na
ang ilang panahon sa kawanangan?

Apan sama nga sayod ka kung pila na
Ka mga bitoon ang nahanaw sa usa lamang
Ka pagpamilok, sayod sab ko nga inihap mo
Ang matag lugas sa nagkanihit nakong buhok.

Sayod sab ako nga inig piyong unya nako
Mokayab ang akong galamhan didto
Lagbas sa kabitoonan, mosuway
Paghilam tuktok sa imong ganghaan,

Maghulat sa imong tingog
Maghulat sa tanang tubag
Sa tanang hubad sa tanghaga
Sa imong puangod.


-- GINA MANTUA-PANES
Cebu City, Philippines

balos sa taas nga balak

dyotayng kahilom

palihog higala ko
atong pamation

ang orasyon sa itom
nga alibangbang

sa atong mga ngabil


-- RIC S. BASTASA
Katipunan, Zamboanga del Norte, Philippines

nagabhian ang kagabhion

nagpid-okpid-ok ang lampara sa kilumkilom
ang manginginhas nakigkulukabildo sa nagdukang balirong
ang taksi drayber nagpasensilyog balak sa bathalad cafe
o turtle’s nest sa taluktok sa empire state building
pipila ka milyas taliwala sa bahiya sa tampa
si nang utak nangurok sa mga manok didto sa timbakol
sawumsom nang nanuktok ka ning amorsikong kasingkasing

nganong naglangaylangay ka


-- MELQUIADITO M. ALLEGO
Palm Harbor, Florida, USA

mga tiktak sa taknaan

(hubad sa mga mubo’ng balak ni Yannis Ritsos)













20.
Kon gisultihan ko ikaw og mga bakak,
dili kadto paglimbong kanimo
kon dili aron ra pagpanalipod kanimo
gikan sa imong anino.

24.
Usa ka bato gipatong sa laing bato:
wala magtukod og usa ka balay.
Usa ka pulong sunod sa laing pulong--
mga pulong ra, dili usa ka balak.

37.
Ang mga pulong molubad uban sa katuigan.
Ang pulong inahan magpabilin
inubanan sa nagbrunda nga pahiyom
ug itom nga panyo.


Gihubad ni:
-- URIAS A. ALMAGRO
New Berlin, Wisconsin, USA

duha ka aping

dunay duha ka aping ang dahon
langitnon,
yutan-on
(depende kon asa nagpunting
ang isig ka bayhon)
duna sab silay tagsa-tagsa’ng sugilanon
sa kainiton,
sa katugnawon
(depende kon asa nakighugyon
ang isig usa ka aping
sa lingla sa panahon)
ug nagsapnay kini’g
tigmo sa kabuntagon:
tugob sa tanghaga
ang yamog nga mibatog
ibabaw sa dahon

ug sa akong pamalandong
sa mga nahitabo sa akong kaugalingon
di igong hapuhapon
ang nag-umog nga unlan sa kaadlawon
kay sama sa dahon
duna sa’y duha ka aping
ang akong kagahapon.


-- RAUL M. FIGUES
Oslob, Cebu, Philippines

latagaw nga balay sa balak

1

Sa kanunay adunay kabugangan sa ulan nga kalubgan
Adunay gilumotan nga mga koral mga tamsi mga lansang
Ug usab atop nga maoy latayan paingon sa lawak-ilisanan
Kansang kisame ug mga bintana tinaptapan og mga balak

2

Ang usa ka imahe mahanaw ug magtuman pagkahanaw
Alang sa iyang kaugalingon dala ang iyang mga bungbong
Ang dunot niyang sandayong ug ang tanan nga nadugang
Sa imong pag-abiabi niini ug usab sa imong paghikalimot

3

Sa imong pagmata ang sapa wala lang gihapon mausab
Sa imong paglabang ayaw kalimot nga dili kini pantawan
Ianod sa tugnaw nga sulog kanang gibitbit mong mga bato
Ug ayran sa dagat kanang gisung-ay mong kahangtoran

4

Kinsay naggukod kanimo lagbas sa walay timik nga lasang
Paingon sa panganod saka sa nagtabyog-tabyog nga hagdan
Kon molingi ka wala kay laing makita gawas sa gilay-on
Sa miligad nga kabukiran nga lahi na nga imong gibiyaan

5

Ang kataposang linya mao ang kamot nga mobitad kanimo
Pagpadayon og baktas paingon sa bag-o mong pinuy-anan
Pagsalikway sa pasidaan nga kon magpadayon kag pamalak
Ang imong anak maoy ibayad sa giusikan mong panahon


-- VICENTE VIVENCIO BANDILLO
Koror, Palau

panihapon

mikidlap ang pahiyom sa iring dihang
nakita niya ang inun-onang nakalimtan
paghipos ni esing nga isalin unta para
sa iyang bana nga nagwandog-wandog
sa eskina.
kalit lang morag may pista sa kabos nga kosina.
unya mikatkat ang iring sa atop ug
nakighambogay og panug-ab sa mga
kuwaknit nga nakigdakop-dakop sa insektong
kahayag sa bulan. buot niyang ipamatuod
nga siya nga usa lang ka sungkaban mao
diay labing palarang linalang sa kalibotan.
kalit mihiyos ang pagbukad sa iyang dughan
dihang nabati niya ang lamba sa sera
puwerte niyang igpota dihang ang
kagabhion gipukaw sa kinadak-ang esena:
ang bakho ni esing nakighambogay sad
sa kinumo sa iyang bana; ang iyang bakho
nakigdakop-dakop sad sa baho sa ginebra.


-- OMAR KHALID
Medellin, Cebu, Philippines

haranamerica

1.
Dili kini ang dapit nga angay hilakan. Ikaw nga nagpabilin diha sa atong inabangan nga lawak, gianinohan sa gayunyon nga panganod, ayaw ko tugawa. Pasagdi ko nga magtikaw-tikaw subay pagbalik sa imong panamilit nga wala nako lingia. Igo na nga kanunay kong gikamang sa katugnaw gikan diha sa sidlakan, gaalingasa sa lingla sa imong hagok. Kon dili ko nimo lung-an sa kahidlaw, basin maahat ko’g punit anang kinitkitan nga mansanas nga milugwa sa basurahan diri sa Wal-Mart. Wa ko magtiaw: Labayon tika ini ron! Katilaw gyod ka’g kurat.

2.
Dili tika pangutan-on: Kumusta na imong star-spangled nga mata? Makaanhi ra lagi unya ka, paghuwat lang. Ayaw pangluod ning akong isugyot: Gawas anang webcam, hinaot panaminan pod nimo kanang buwan nga bungol sa taghoy anang iro nga saag. Utang buot, ayaw intawon ko patas-i anang imong kilay kon dili pod ka motubag, igo rang molihay niining tigmo-tigmo agukoy: Nganong dili ra ako mao’y imong ka-chat gabii, ‘day?

3.
Dili tika tug-anan sa akong naagian diri. Ambot sa akong sampot kapila na kaha ko nadakdak sa snow. Wala’y pulos ang pamalikas kon imong ngabil igo rang paksiton sa gatibugol nga huyohoy. Labi na’g imong bagulbol igo rang pahilomon sa hutoy nga mopakurog og apil sa imong kigol. Kaayong ikidhat sa libat! Kon makadunggog pa lang ka—pastilan!—kalami unta ikatawa.


-- MICHAEL U. OBENIETA
Topeka, Kansas, USA

limbay ni Bae Intubang

Mikiay-kiay bisan ang kogon sa saut ni Sumalugpun.
Mikiay ang tanan-- lalaki, babayi, tigulang ug bata.
Mikiay ang kabungtoran, mikiay ang kasubaan.
Ug nahadlok ang mga langyaw nga nangilog og yuta.
Nalisang sila kay nagkiaykiay ang tanan,
Sa saut ni Sumalugpun, saut nga gamhanan,
Ang saut nga mipunggot sa ulo ni Bolton,
Ang saut nga miputol sa liog nilang mipugos natog tanom
Mipugos natog tanom og saging nga ilang pagadad-on
Sa ilang banuwa nga dili puy-an og sulom.

Sayo sa buntag nagkiaykiay ang Bagobo,
Ug nangaligid sa bakilid mga ulo sa Hapon.
Sa udto nagkiaykiay ang Higaonon,
Ug nangabali ang mga bukog sa Amerkano.
Sa kahaponon nagkiaykiay ang Manobo,
Ug ang mga Dumagat nangahulog sa bangag.
Mao nga mga anak ko padayon sa pagsaut
Mangiay kitang tanan hangtod sa pagdaug
Ikiay tag ayo ang tanan tang kaligutgot
Sayawon tag ayo ang saut sa dalugdog.

Hala sayaw sayaw sa saut ni Sumalugpun
Sayaw gikan sa Sumlug ngadto sa Umayam
Saut sa Pulangi hangtod sa Odiongan
Ayawg hunong hangtod moabot ta sa Maasam
Ug magsaut kita labi na sa Tagoloan!
Hala kiay kiay tanang kaliwatan,
Mga kaliwatan ni Buuy Pigsugdan,
Mga kaanakan ni Inayrin Pigpuunan,
Nga buot uliponon sa mga langyaw nga dangan
Nga buot uliponon sa mga langyaw nga dangan!


-- ANIJUN MUDAN-UDAN
Malaybalay, Bukidnon, Philippines