e pluribus unum

Kada gira gakayab ang mapagarbohong bandira

         (ang brigadiya sa mga sulom hulmigas atitod

          aliling naghimamatay sulod sa kulon sa palad

          saad oportunidad karon ug unya nga panagbigni

Usa ka batakang-balaod ug mabulokong nasod

          unya sa kapulihay panaghigalaay panagdait

          panagtimbayayong panaghugpongay taliwala

          sa mga puti itom pula dalag tabunon)

Gikan sa lain-laing migrante usa ka higante

-- MELQUIADITO M. ALLEGO

Lake City, Florida, USA

ang nahisalaag

Sa kangitngit 

sa akong pagbiya, unta  

masubay nako unya puhon 

ang pamaagi sa pagbalik diin 

nagkatibulaag ang mga tipik 

sa akong kaugalingon  

ug mahimo pang pamuniton 

aron itanyag ugma damlag

sama sa pagsubang

sa bag-ong bituon.  

-- JONDY M. ARPILLEDA

Kapalong, Davao del Norte, Philippines

human sa bagyo

Ang lungsod napayhag. Wa'y balay,

ug pipila ra ka mga kahoy ang nahibiling

nagtuyhakaw.  Ang mga katawhan

nga mibakwit ug nangaluwas dali'ng

namalik sa kanhing mga pinuy-anan.

Nagpila agi sa nanagtipun-og 

nga mga nangaguba, sa nabalintong 

nga mga sakyanan, sa nagpasad 

nga mga patay.  Ang ilang pila daw mao 

ang linya nga nagtimaan sa utlanan 

nga nagbahin sa kinabuhi ug kamatayon.

-- URIAS A. ALMAGRO

New Berlin, Wisconsin, USA

pukaw

1.

Ka'tong nagkuyog ta sa baybayon… Atong mga lubot medyo nalumos sa ba's, ug naglingi ka sa mga gagmayng isla sa atbang. Gitug-anan ko nimo sa imong damgo. Niingon man ka nga mobiya ka sa isla para niini. Sukad ato, nituo ko nga ang damgo matinuod sa pagbiya. Ug ang isla usa ra ka lawom nga pagkatulog nga nagtangag og maanindot kaayo nga talan-awon---taas nga inat sa puting baybayon nga mahimong mokupot sa daghang punoan sa lubi, tin-aw ug lantap nga dagat, ug mga tipak sa pulo nga maayong pagkahan-ay mao ra'g mga giadurno nga alahas. Susamang talan-awon tinuod nga madamgohon, mao sab nga nakahunahuna ko: Basin nabuhi ko nga nagdamgo sa kinatibuk-an niini. Mao ra'g sulagma ra ang tanang tawong nagpalibot nako. Dili tinuod. Usa ka adlaw. Usa ka higayon. Usa ka kisaw sa buhok sa akong pilok. Ug mahimo silang mawagtang. Busa, puyde ra nga mouna ka paglakaw kun mouna og mata. Ako, sa kasamtangan, pasagdi nga magpabiling matulog.

2.

Nibiya ka. Ang nagpanaw nga hangin nihikap kanako sama'g gininhawa sa yelo. Naghatag kanako og sumbalihok susama anang salin sa usa ka daman. Makaestranyo kining baybayon.  Nawad-an ko og luna. Nagromansa ang mga umang sa basang hitad sa baybayon. Naghawok ang mga balod sa mapailubong baybay. Ug nakighiusa ang asul sa dagat ug sa langit. Kinsay dili mangabugho? Gisukna sa akong kamot sa hinlo nga bas-- walay kalainan sa hangin. Nibiya ko. 

3.

Ang hangin nahimong mahulgaon, mao ra ba'g sa dayon nang mawala ang huros sa berano. Mao ra'g nipahulay ang tanan. Nabansay nako ang pagkatulog nga labaw kataas sa kapunawpunawan. Nibalik ko'g luhag niining baybayon. Nisuway ko'g kuyog sa tanang asul sa langit. Natagpilaw, nagdamgo. Kon usa ka adlaw ikaw mobalik, kahibaw ka asa ko makit-an. Kahibaw ka unsa'y buhaton.

-- JESSREL E. GILBUENA
Bantayan, Cebu, Philippines

gamay’ng hangyo

kon mahimo

ayaw intawon putla

ang mga gasiwagkang nga sanga

sa punoan

diha sa imong tugkaran

kay di lang ang mga langgam

ang nanginahangla’g

kabatogan ug kasilongan

lakip sad

ang kasingkasing

ang hunahuna

-- GRATIAN PAUL R. TIDOR

Dipolog City, Philippines

lisod

Lisod magpakabuhi kon nasayod na ka

nga sa di madugay mahiusa imong lawas sa yuta. 

Wa ba ka mahibung nganong sige pa ka

og paningkamot nga makaginhawa?

Lisod magpakamatay kon si Kamatayon

wa'y kalibotan nga nabuhi diay ka

og pipila ka tuig nga imo nang gikalimtan

og ihap kay nasayod na ka sa imong padulngan.

Lisod magpakamatay kon si Kamatayon

way kalibotan nga ikaw diay tong naningkamot 

makaginhawa bisan ang ilong gaping-ot.

-- KEVIN A. LAGUNDA

Mandaue City, Cebu, Philippines

ikaw nga milapas ug malapason sa dagat

Kon ang matud mo kahayag makabuta diay ang kasilaw

nganong biyaan ko ang kangitngit sa akong mga adlaw?

Kon ang matud mo kamatuoran motambog kanako sa kalayo

nganong isalikway ko ang matud mo bakak sa akong pagtuo?

Kon ang matud mo kagawasan ang bunga diay kaulipnan

nganong talikdan ko ang matud mo kawala koy kaalam? 

Nganong biyaan ko ang mga adlaw sa akong kangitngit

kon ang makabuta diay nga kasilaw maoy imong kahayag?

Nganong isalikway ko ang pagtoo sa kaugalingong bakak

kon ang kalisang sa linaw nga kalayo maoy imong kamatuoran?

Nganong talikdan ko ang matud mo kawala koy kahibalo

kon ang kaulipnan diay maoy kagawasan alang kanimo?

-- ANIJUN MUDAN-UDAN 

Malaybalay, Bukidnon, Philippines

ang dagang

sa makausa pa naa na sab ang kabakaba
mitugdon nianang gainusara'ng dagang
dili pa man dugay kadtong nilabay
nga gidagpo ug karon anaa na
naglupadlupad sulod sa botelya

(gani diha pa'y nag-una 

nga gipalup-it sa libro nga 

memories of my melancholy whores  

ni gabriel garcia marquez) 

unsa kaha'y tanghaga nianang dagang

nganong makadani man sa kabakaba

-- TEA SOLON
Cebu City, Philippines

pakigbisog

Karong hapona, sama sa makadaghang higayon, napakyas na usab ako sa pag-abog

       sa adlaw balik ngadto sa sidlakan. Wala pa mahuman ang buot kong buhaton 

           nga balak, apan ang kape sa tasa hapit na tawon mahurot, ug ang papel, 

                napuno na sa kinurisang mga pulong nga di haom sa paghulagway

                        sa atong mga damgo alang sa kaugmaon sa atong nasod.

                             Kanus-a pa kaha adunay igong panahon, bisag usa

                                   ra ka gutlo, nga way laing unod kining akong

                                         hunahuna apan ikaw ra, ug sa imong

                                             kasing-kasing, ako ra? Apan kay

                                                  kita nakigbisog, ang atong

                                                      gugma mosubida sab

                                                           sa mga bungtod.

                                                                Antos lang.

                                                                    Hapit

                                                                       na.

-- PAUL RANDY P. GUMANAO

Kidapawan City, North Cotabato, Philippines

ulahing limos

Kanunay ko siyang makit-an--

gabukhad sa iyang palad--sa daplin 

sa dalan Colon. Buot ko untang motunol 

apan wala ko'y bisag usa ka diyot 

nga makuot. Nibalik ko pagkaugma

apan sa dihang mohatag na unta ko 

naunhan ko sa usa ka lagong 

diha sa iyang kamot nitungtong.

-- LESLIE S. NUÑEZ

Compostela, Cebu, Philippines

hubad sa balak ni Sarah Manguso

ang wala nato matuman

Kinsay nag-ingon nga sayon ra ang pagluwas og kinabuhi? Sa tunga-tunga sa interbyu alang sa usa ka trabaho nga hayan dawaton ka nakit-an nimo gikan sa bintana sa ika-17 nga andana  ang usa ka iring sa akto nga milabang sugat sa trapiko samtang gitubag nimo ang pangutana kabahin sa labing ngil-ad nimong taras ug namakak ka nga sobra ra ang imong pagkamaampingon. Unsaon na lang kon makit-an nimo ang iring sa matag higayon nga dili ka makaluwas niini? Ang kapakyasan mas susama niining pagkabutanga kaysa duwelo o lumba sa dagan. Ang tanan mahimong maluwas, pakyas lang kon dili moduyog ang panahon. Matag gutlo gatubag ka sa pangutana ug gatan-aw lahos sa bintana sa simbahan diin nakita mo ang bugtong gugma sa imong kinabuhi nga sa kasulaw napagngan sa panan-aw, milabang sa kalsada, nag-inusara. 

-- VICENTE VIVENCIO BANDILLO

Dhaka, Bangladesh

kagubot

ang mga nangahulog nga

dahon nagpasad sa nataran 

sa karaang balay

tungod sa kagubot (nga gikaulaw, 

dili masulti) giabogan na 

ang mga lingkoranan 

sa talad kan-anan

sa likod atoa pa gihapon

ang punoan sa mangga 

ug ibabaw sa iyang mga gamot 

anaa ang mga pulak

gipamunit kini

sa una sa kaadlawon nga wala'y 

buot ang kalipay 

-- RIC S. BASTASA

Katipunan, Zamboanga del Norte, Philippines

nganong mas maayo nga usa lang ang higugmaon

I.

Nihangad ka sa mangitngit nga langit, ug naglagot gihapon ka kay walay igong kahayag 

ang buwan, 

ug niingon ko nimo: “Ganahan ba ka og duha ka buwan dinhi sa kalibotan? 

Tuod mas maayo kung daghan, dong. Apan moabot ang tukmang higayon nga mag-abot sila, 

magdinasmagay, magbinanggaay, maguba silang duha.”

“Ug maguba pod ning kalibotana sa mga bato nga mouwan gikan sa langit,” nisumpay ka. 

II.

“Dong, wala nimo gitubag ang akong pangutana.”

“Gitubag nako, day. Pasayloa.”

-- CINDY VELASQUEZ

Cebu City, Philippines

mga pulong

Ibilin ko sa linaw’ng taob sa kahaponon

ang mga pasumbingay, ipalutaw uban 

sa mga lusay aron sa imo unya nga pagpauli 

dinhi niining lapyahan, mahandom 

pagbalik ang mga damgo natong nitaliwan.

-- GILBERT INTERVALO, JR.

Bais City, Negros Oriental, Philippines

tankagiw

Tin-aw ang langit

ug ang hangin gasiaw

sama sa Sugbo.

Sukad sa akong kagiw,

karon pa ko gitugnaw.

-- DENNIS S. SARMIENTO

Baltimore County, Maryland, USA 

sa dihang naglayog ang dagat ug ang habagat sa baybayon sa barangay dumlog

Naghigwaos 

Ang hanging mihasmag sa baybayon 

Sa Baranggay Dumlog. Wa na kapugngi sa dag-om 

Ang kabug-at sa iyang kahidlaw. 

Mihugpa ang uwan 

Nga daw liboan ka mga halok, hinungdan 

Nga ang dagat gipanglimbawtan.

Misuyla ang bawod, 

Nanganting wa'y makababag sa iyang paghasmag 

Paingon sa tabonong baybayon. Naukay 

Hangtod sa kinailadman 

Ang mga bas, bato, sagbot 

Ug tanang butang nga gibanlas.

Gani taliwa sa bul-og 

Ning dakong layog, nahuyang ang diki

Ug mibuhagay ang daw gabukal nga tubig 

Gikan niini.

Di man kuno kini bagyo, 

Pu'ng pa sa radyo.

Epekto lang kuno kini sa haguros sa hangin 

Gikan sa habagatan nga karon 

Akong gihinuktokan

Dinhi  

Sa katreng atong gisawhan sukad kagabii

Samtang ikaw

Hubo gihapong nahinanok sa akong tapad,

Gihabolan sa nipis nga kahayag 

Nga karon, inanay nang midagayday gikan sa atong bintana

Ning sayong buntag.

-- JEREMIAH BONDOC

Sanciangko, Cebu City, Philippines

tambag ni manang kalabot sa pinadanlog nga paningkamot

Pastilan, Ondong! Kon lamian ka managat 
ni Inday, ayaw pagdali-dali og paugat. 

Kanang imong bugsay-bugsay mapakyas
Kon dili ka molahutay og panginhas. 

-- MICHAEL U. OBENIETA 
Topeka, Kansas, USA

buwan-buwan

Nagduwa ta'g buwan-buwan.
Imo kong giatngan
Aron sa pikas bahin sa lingin
Wala'y kalutsan.

Naugtas ko'g likay-likay;
Unya kay taas man ka'g kasway
Nakaw-itan ra gyod sa wa madugay.

Nagpadayon ang atong ginukdanay
Makalingaw apan kadugayan 
Kapoy na ug laay.

Samdan na ko
Ug ikaw sab tingali
Kapila nasukamod--
Nakakaon pa'g abog.

Mas maayo tingali
Kon tapuson na ta ni
Samtang nagpabilin pa
Ang badlis sa buwan.

Hinuon mahimo man nato'ng
Balikan ug duwaan.
Magtigom una ta'g kusog
Aron sa sunod takdol
Molahutay na ta'g gukod.

-- CARINE ERA M. ASUTILLA
Cebu City, Philippines

pagkabanhaw

ibabaw sa gilubngan

sa among iro’ng naligsan

gabarog ang labong nga santan

nga sa matag karon ug unya

mamulak og alibangbang.

-- GRATIAN PAUL R. TIDOR

Dipolog City, Philippines

nganong gipadayag sa asawa ang panultihon kabahin sa uhalis nga tukma sa gidak-on sa botones

Sus, day, kahayahay unta 

kon adunahan pa lang ta.  

Lami unta ang atong pagkaon;

nindot ang atong balay; naa ta'y 

sakyanan; daghan ta’g sanina; naa ta'y 

mga katabang. Nanghupaw si Intoy 

sa asawa nga nagtahi 

sa gision niyang karsones. 

-- JONDY M. ARPILLEDA

Kapalong, Davao del Norte, Philippines

ang sinugdanan

"The night is a good fertile ground/ for a sower of verses."

-- Jorge Luis Borges

Sa gamay’ng luna

sa kagabhion

akong gitagod

ang mga liso 

sa akong damgo.

Pamasin

nga ugma damlag

manurok.

Ug sa naggitib

nilang mga dahon

dunay yamog

nga mosidlak

inig lagtak

sa kabuntagon.

           

-- URIAS A ALMAGRO

New Berlin, Wisconsin, USA  

rizal mujeres*

inday luzviminda

kining akong gugma

kanimo liboan ka isla

ugaling salsagon man 

ang akong tinguha

inday luzviminda

kining akong gugma

ayaw ilubong sa yuta

di ko pa buot madugta

* gikan ni Cesar Ruiz Aquino

-- ERIK E. TUBAN 

Mandaue City, Cebu, Philippines

miabot ang daghang mga kaguol

karong tuiga

gatapun-og ang kagul-anan

sama sa pungpong
sa lanzones nga wala tagda ang kahinog

naghinayhinay og pangahulog hangtod 

walay nahabilin

gani ang mga dahon 

kalit pod ang pagkalaya hangtod 

ang mga sanga sama sa mga tudlo

sa patay diha sa kilid sa pangpang

-- RIC S. BASTASA

Katipunan, Zamboanga del Norte, Philippines

purung-purong

Misaad ka--

Usa ka tuig nga purung-purongan

Sa imong kaayo.

Moagay-ay ang katambok

Hangtod sa mga suok-suok diha

Sa kadalanan.

Unta, purong-purongan sab

Ang akong tago-angkan 

Kon mokamayo na unya

Ang buwan.

-- GINA MANTUA-PANES 

Cebu City, Philippines

kadahonan, kabituonan

Sama sa lawas sa bitin, gabakilid

ang dalan nga akong nasubay. Nahikurat gani

ang mga kahoy nga gapangamay bisan nakimay

sukad nabiyaan sa ilang mga dahon. Tugnaw pa

sa gayunyon nga panganod ang ilang kamingaw.

Apan dili nako buhian, nunot sa akong 

pagpakli, kining kataposang dahon 

sa kalendaryo. Kay wa’y hunong 

ang pahinumdom nila nako 

nga sugdan na sab lakip kining 

akong pagtadlas sa tugnaw nga kagabhion.

Mobalik sab ko atol unya sa laing takna 

nga tultolon na pod sa mga dahon 

ang yuta. Sa pagkakaron, akong handurawon 

ang ilang pagkidhat diha sa mga sanga.

-- DENNIS S. SARMIENTO

Baltimore County, Maryland, USA 

palihi

gikan gisugat ang bag-ong tuig

ang maha blangka espageti prut salad ug biko gipistahan 

sa mga langaw sa basurahan

-- JESSREL E. GILBUENA

Bantayan, Cebu, Philippines

igo lang nagtuman

(kang Ariel, ug sa tanang di mahadlok mayanggak)

Kinsay nasayod unsaon paghiwid sa lawas

Kon ang dalang gilaktan mokalit kadangog.

Angay nga moliad nunot sa paghuyop sa hangin,

Mosawom, motidlom aron di mapiang. 

Ang di hanas maninguhang di mayanggak

Apan di malupig ang gahom sa dangog.

Kadtong mosupak makaangkon gyud

Og mga pangos ug bun-og inig kadakdak.

Kasinatian ang nagtudlo unsaon

Pagbawog sa hawak, paglig-on sa tuhod

Aron inanay ang pagkalimbuwad--

Aron way sakit inig kadalipsang.

Ang panultihon nag-ingon: angay batonan

Ang arte sa pagkapuwak; inig katumba

Sun-on ang kurba, ang huyatid sa bangaw.

Tun-an ang kamaluibon sa hangin.

Unya molingi-lingi, nanawon ang giagian

Susihon kinsay nag-agak, naghatod

O nagkuha nga nahiabot ka

Sa imong gidangatan; unya magpasalamat.

Ang nagtamod og utang kabubut-on 

Lihiro nga mobarog dayon--

Mamaspas, ug bungkaron ang pahiyom.

-- TEODOSIA "Dindin" P. VILLARINO

Northumberand County, Ontario, Canada

ang mga nangaanhing sa Haiyan

di matulog.

Naa sila sa mga dalanon nanglakaw
way pahuway manakag balay way atop
abyertog mga bintana pultahang way sira
ilang gipangita ang katre duol sa gawang
ang sunoyng mutuktugaok sa kaadlawon
ang tagu'tong managitsit sa balisbisan
ilang gipangita ang mga lalaking
nanghilawas kanila sa sayong kabuntagon
mga babaying mipakamang kanilang moras'
mga itoy ngadto sa ilang dughan mga masus-ang
kinugos mga puyang manakahay og kahoy
ang nangaanhing sa Haiyan mangalkal
sa mga basurahan namiling sa ilang pagkabata
sa ilang pagkabatan-on sa dalagang kaslonong
nagdayandayan og bulak sa iyang buhok
sa babaying hamtong pula ug ngabil
nangalimyon sa pahumot amahang putig buhok
gulang babaying pangag nga namaligyag mani
sa may ganghaan sa simbahan sa hubog
tupad sa poste sa suga nga nagpaabot molabay
ang iyang balay sa dalagitang nagdamgohanon
ilalom sa bulan ang mga nangaanhing sa Haiyan
nangita sad sa bulan nga nahilis sa bul-og
nga mao say ninghilis sa sa ilang kalawasan
nga kanhi antigong mosayaw makighagwa
makigduyog sa ritmo sa gugma--antes pa
ang dagat giaswat sa hangin ug gibundak
sa kapatagan-- sa inadlaw-adlawng buluhaton
sa pag-ginhawa katawa pulong namugna
diha sa ilang tutunlan ngabil dila
ang nangaanhing sa Haiyan gapangita
sa awit nga kanhi ilang kinaham balak
pag-ampo nga gilamoy sa dagat wa pa malitok
gipangita sa mga nangaanhing sa Haiyan
ang mata sa Diyos nabuta nalubog sa daklit
pagbugwak sa hanging nagbukal sa kaputi
tubig asin balas itom nga lapok ug mao kini
nganong ang mga nangaanhing sa Haiyan
maglakaw sa kahangturan uban kanato
di matulog--

-- MERLIE M. ALUNAN
Tacloban City, Leyte, Philippines

hinubad sa lirika nilang Alan ug Marilyn Bergman

How Do You Keep The Music Playing?

Unsaon mo pagpadayon pagtugtog sa musika? 

Unsaon mo paghimong kini molungtad? 

Unsaon pagtipig sa awit aron dili daling mohupas? 

Unsaon pagwala sa kaugalingon ngadto sa laing linalang? 

Ug dili gayod mahanaw ang mga pamaagi mo 

Unsaong dili mahutdan og ikabungat nga mga bag-ong butang? 

Ug kay kita kanunay mang gausab 

Unsaong kita mao lang gihapon? 

Ug sultihi ako unsang tuig sunod tuig 

Ikaw naniguro nga ang kasingkasing mo mapusgay 

Matag kadungog mo sa iyang ngalan 

Ako nasayod sa pamaagi sa gibati ko alang kanimo 

Kini karon kun nungka

Kon ako labawng mahigugma labawng mahadlokon ako 

Nga sa imong mga mata dili ko makita ang kahangtoran 

Kahangtoran... 

Kon kita mamahimong labing suod managhigugmaay 

Basin labing suod managhigalaay 

Kon kita mosulay matag adlaw pagpauswag niining nagtubo 

Uban sa suwerte, unya ako mamasinbasin 

Ang musika wala'y pagkatapos.

        

-- MELQUIADITO M. ALLEGO   

Lake City, Florida, USA 

sayong buntag sa bag-ong tuig

Hawan ang da'n.

Ug ang mga dahon 

Sa mga kahoyng naglinya sa daplin, 

Daw wa'y bisan gamayng kisaw.

Kining talan-awon mao'y mihangop 

Kanako gikan sa akong panggabiing turno

Sa trabaho niining sayong buntag

Sa bag-ong tuig. 

Maingo'g dili katuhoan

Nga kagabii lang, mihugpa ang kabanha

Sa tibuok kadanan—

Sa kasipa ug kapaka 

Sa klase-klaseng matang sa pabuto, 

Kaingon ba nimo'g 

Gagubat ang tibuok Sugbo. 

Apan karon—

Kining migabon nga kahilom 

Nga maoy mihabol

Sa mga batang libod-suroy, diin 

Dinhi, daplin sa da'n, 

Nanaglumbay, nagpunsisok, padayong naghagok 

Uban sa nagpasad 

Nga sagbot ug tipaka sa mga pabuto, 

Ug sa uban pang mga salin-salin 

Sa tuig nga tuling mitaliwan,

Wala manumbaling niining tanan 

Nga iyang gibiyaan.

-- JEREMIAH BONDOC

Sanciangco St., Cebu City, Philippines