ang pagbalik sa kagahapon

Ang takdol nga bulan maoy katipik sa kinaiyahan nga mahimong dili nimo mamatikdan (gani, dili mosantop sa imong hunahuna) sulod sa hataas nga panahon. Ang imong mga adlaw ug gabii magpabiling hingpit (o haw-ang) bisan wala kini. Dili igsapayan kon kapila ka na mahiatli niini, sa usa lang ba ka higayon o sa makadaghan. O diin kaha. Apan mahitabo nga usa ka kilumkilom niana samtang nag-alindasay ka sa may tamboanan, naglatagaw ang pangisip o kaha nagtimbang-timbang og usa ka hinungdanong desisyon, mokalit lang kini pagsubang sa imong atubangan, agresibo nga modutdot sa imong nawong—mapahiyomon, lamurok, himsog, nanghimisong—ug diha-diha kalakbit na usab ang takdol nga bulan sa imong kinabuhi.

-- VICENTE VIVENCIO BANDILLO                                                                                                       Dhaka, Bangladesh

triptych: kinapyotay

i.

Kon kanus-a ko

nihunong,

mao po’y imong

pagsugod

og kiyod. Nabinat ko

sa imong pagkapyot

ug nipadayon pod ka

sa pagkapyot.

Ning higayona,

palaman ra ko

sa imong duha ka paa.

Sa imong ngabil,

napuga gyod akong abaga

samtang gipulihan

sa imong gininhawa.

Nabungol na ko

sa imong inagulo.

Apan sa dihang gililoan

pagtila, mial-al ko.

Dayag ang sulirap

sa imong panan-aw

inig pas-ok nimo

sa kinlaw nga baraw

sa akong bugan.

Aguroy! Nabalintong

ang kuwarto

dihang nasintada ko

sa suhito

mong pagsagunto.

Matag pantok

nasamot ko’g kaluklok

sa higdaanan.

Bisag tuod nalit-ag

sa imong kabug-at,

mikapyot ko nimo

daw gabitay sa pangpang

sa hubag mong dughan.

Dinhi pod sa akong dughan

nalakrahan og patik

sa kalumo sa imong paghapak

ug pagkumkom. Imo dayon

gipuwas ang pungpong

sa mong buhok.

Ug sa akong panan-aw,

mora ka’g pati

nga nakalingkawas sa hawla:

nag-alindasay’g kapakapa

duyog sa imong paghingal.

Nagkab-itay tang duha

ug atong atngal midikit.

Nagbalod-balod

ang binag-id

sa dughan, bugan

hangtod miiktin,

miigking, mikirig,

nakilat, nasiak

mibugwak.

Samtang ikaw

misibaw—

nikawan

ngadto sa kawanangan—

ako mibusikad ngadto

sa nagkatag nga kabituonan.

ii.

Kabisado na ta.   Kabisado na

                      sa mga ingon ining

eksena—

                  galimod lamang

sa kahilom.

Naminawra ta

sa kukabildo

sa atong kumingking

nga nagpaseyo sa boulevard

sa imong tiyan. Arang-arang pa

tingali ilang lakaw kaysa gipakita

sa liking samin sa bungbong,

diin tataw ang tanang nangakatag.

Tingali, nipatim-aw nga ingon ani na ta

katipak nga gaabot gihapon

ining matang sa pagsabot.

Ug kalit ka nibagutbot

sa extra kilo nga nadugang

sa akong bilbil.

“Tambokikoy na man ka, doy!”

“Ikaw pod, hubag na imong tutoy.”

Ug gitubagan dayon ko nimog hapak

nga gipakapinan pag tanday-tanday.

            Sa atong kahawoy, mikagay

            ang kalaay dinhi sa higdaanan.

            Sa tanang buot untang pakisawon

sa higayon, niuyon lang ta

dihang naghabol ang kahilom.

Mintras wap-a nibagting ang takna,

naunlod ta sa isig-usa natong unod.

iii.

Ugma, mopadayon lang gihapon ang takna.

Wala ta’y ibilin nga saad sa isig usag-usa.

Ugma, igo lang hilam-oson kining kagabhion.

Mogawas ra ta sa kuwarto. Gaalsa lamang

sa tagsa-tagsa natong kabug-at. Way pulong

bahin sa panamilit nga mopilit sa hunahuna.

Ugma, mangutingkay napod ko’g pulong

sa wanang samtang gahayhay’g mga sinina

para sa sunod semana. Ug walay mansa

ug buling mabilin gikan ining panag-uban.

Ugma, ang imo lang magasto maoy palaliton

sa bag-ong sayal nga hagbay mong gitinguha

sa Forever 21 o kaha panggatas sa baba

nga gapaabot sa inyoha. Ugma lahi na pod

nga dagway atong ipakita. Lahi napod

nga mata nga modagit sa atoa.

Lahi na pod nga kamot atong mahawiran.

Lahi na pod nga ngabil atong malambigitan.

Lahi na pod nga sugilanon atong madunggan

ug lahi napod nga kalipay ug kasakit

akong mabalak. Lahi ra gyod ang ugma.

Mao gyo’y gibalikbalik nako’g ingon

sa akong kaugalingon samtang gatutok

sa kisame. Mohilam-os unta ko daan

apan nabati ko ang imong pagkapyot.

Daw naalimungawan, nilingi ka nako.

Mihunghong, “ayaw lang usa. Ugma na...”

Mihunong ang takna. Sa akong katingala,

ayha pa ko nakabantay sa lamok

nga taod-taod na gapista

sa atong unod. Ug gisubayan

nalang nako ang naandang huni:

diha sa nihit nimong paggimok

ug pagyamyam samtang gahinanok

dinhi sa akong dughan.

-- TON DAPOSALA                                                                                                                         Cagayan de Oro City, Philippines

hubad sa akong balak "for my leukemic patient who thought of life as a diary" *

Matag adlaw siya nangutana matag gabii siya nagsulat

Mga rosas sa plorera kanunayng lab-as

Kada buntag sa inadlawng medical round maoy gutling sa iyang katagbawan

Hangtod kanus-a tomaron ko king mga kapsula ug tabletas?

Nganong nangataltag mga buhok ko puwedeng magsul-ob og peloka?

Mahimo bang manan-aw ta’g sine, Doktor?

Matag gabii gisulat ko niya sa iyang tambalanang talaadlawan.

Matag adlaw gisulat ko siya sa RX pad nga usa ka balak

Nga king kasingkasing dili makaako pagsulat pag-usab

Usa ka adlaw wala siya nangutana usa ka gabii adunay nagsulat og tuldok

* Philippines Free Press |Hulyo 17,1971|

-- MELQUIADITO M. ALLEGO                                                                                                                    Lake City, Florida, USA

ritrato

Uy, ritrato ni Imelda, kagwapa gyod niya.

Ug iyang mga anak, uy, kahamis, kahimsog,
klarong wa gyod moagi’g gutom.
Iyang bana, kadtong Ilokano ba, tan-awa,
harianon kaayo og dagway. Hawod to siya,
iyang gisakop ang bug-os nasod, wa’y nakapalag.
Hapit baynti anyos siyang naghari-hari kanato.
Ang mando niadtong Ilokano mao’y atong balaod,
yango tang tanan, huwes, kargador, pilosopo,
sundalo, labaw na gyod ang sundalo.
Wa’y reklamo, kay ang motutol
mahanaw lang mora’g aso.
Ubay-ubay tong nakatagamtam sa iyang kapintas,
gipang-ilogan sa katigayonan, gibawian sa pwesto,
gipreso, gipangmatay ang di maihap nga mosupak.
Pilo-pilo ang utang sa bayan apan piot
ang panginabuhi sa mga pobre, gamay’g sweldo,
lisod ang panarbaho. Adtong panahona hinoon,
si Imelda pataka ra’g pangompra, sapatos, alahas,
bestida, ug unsa pa. Loho ilang panginabuhi,
kay nakatag-iya man. Tan-awa ilang dagway
anang ritratoha, piskay kaayo, mora’g mga diwata
nga way kamatayon. Apan baya, no,
ang pailob sa tawo may sukod, pag-abot sa takos,
matod pa sa atong mga tigulang, kalison.
Gisuka ra sad sa nasod ang Ilokano
ug ang iyang rayna nga si Imelda.
Tutoki’g maayo nang ritratoha, pagbantay mo,
kay ilang kaliwat gakamang na sad paduong
sa trono nga ilang giangkon nga katungod.

Ay, Pilipinas, tigoma na ang imong mga anak,
daliti sila sa mga awit sa imong kaagi,
paimna sila sa apdo sa imong kasakit,
buhia ang kaisog ug katin-aw sa tanlag,
ipaugom kanila ang punyal ug bala,
ug pangandam, pangandam, pangandam
sa pagbusagak sa adlaw sa kasilag.

-- MERLIE W. ALUNAN                                                                                                                         
Tacloban City, Leyte, Philippines

mga wiriswiris hulip sa hiwi nga marka sa krus ni marcos

Udtong tutok. Usa ka bulhog nga kidhat

alang sa yutang sidlakan ang gidalit

nga lit-ag gikan sa mga gatuwad,

galubong sa ilang mga ulo diha sa ilang kinawtan

nga kalibangan. Ay, alimungaw! Kalit nakong nahinumdoman

si Noy Nanding, ang among silingang mangingihaw

sa Lorega ug ang iyang kapikas nga manikurista. Inig kagabii,  

labaw pa sa bulalakaw ang haguros sa ilang pinutos

nga tubol, gibalibag gikan sa bintana

sa ilang barungbarong lahos sa tangkongan diin

matag hapon gatabanog ko uban sa akong mga kaduwa.

Intawon, dili lang lapok ang among natumban! Sige lang, bisan

gatiniil, layo gihapo’g layat ang among agik-ik, labaw pa’g

lanog sa hubakon namong radyo nga kanunay

pasutoy sa gaindak nga kanta:

“May bagong silang
May bago nang buhay,

Bagong bansa, bagong galaw
Sa Bagong Lipunan…”

Karon, ang abo sa akong buhok tugbang sa aso gikan sa

gapangpang nga basurahan sa giilo

nga mga kalendaryo. Unsaon pag-ihap 
sa mga abog lakip sa mga pulbora? Unsaon 
pagtidlom sa dugo ug luha nga gapalutaw 

niining kapupod-an? Diin ang kadalanan kanunay 
mamuwak ug mangandila alang sa mga naligsan, padayon nga

gakagot ang mga pangutana. Maayo pa

ang mga hubog nga hinganta, dali rang tubagon

og mga paghot. Dali rang tultolon ang kangitngit,

ug sayon rang dumdomon ang linog nga mopulpog pod

sa dag-om ilawom sa atong bagulbagol samtang padayon

ang atong pagkasaag ug pagtibulaag

latas sa awaaw. Kon dili ta kabalo moila—

kinsa’y sarang yukboan ug kinsa’y angay

ihian— ayaw na lang kahibulong nganong igo rang ithan

sa mga kwaknit ang atong bandila. Atol sa iyang paglubad

lakip sa adlaw ug tulo ka bituon, ayaw

pagduka. Hangad, tutoki ang tingtakdol.

-- MICHAEL U. OBENIETA                                                                                                                    Topeka, Kansas, USA

pagdumili sa paghatag

unsa kaha kon atong himoong 

wala lang ang mga panghitabo

pananglitan kon gibombahan 

ang merkado unya kabalo ta nga

14 ang patay 67 ang angol

unya duna pa’y laing nagtinga
naningkamot nga dili maapil sa
ihap sa nangawala

unsa kaha kon ato kining
itandi sa gabon sa kaadlawon

mawala mobalik mawala pag-usab

matingala kaha ang terorista 

nganong morag wala lang ni nato

mausab ba kaha siya kon 

dili ta magtagad sa iyang kinumo 

nga paningkamot kay wala ta

mokurog samtang dili nato

dawaton ang iyang dalit 

nga kasilag ug kalisang

-- RIC S. BASTASA                                                                                                                     Katipunan, Zamboanga del Norte, Philippines

matching type

1. Kasingkasing                     a. Bisan sa kagamay, tinipigan ang tibuok kalibotan.

                                                      Iyang musika ginikanan sa tanan bisan sa                                                       kalangitan.

               

2. Tiyan                                   b. Gihiwa sama sa lawas sa manananggal apan dili                                                        molupad. Ug matag gabii, takoban pod sa mga                                                        kalasangang halapad.

3. Tiil                                        c. Adunay sinultihan kon kini mahiubos, maamang                                                        kon malipayon. Daghan siyang bisita gikan bisan                                                               asa hangtod adunay kawad-on.

4. Mata                                     d. Hilomong higala, maniid kanunay sa imong anino   

                                                        hangtod ugma. Gitudloan ka sa mga kahibulongan                                                         sa panag-uban og sa pag-inusara.

5. Kamot                                  e. Sa una, pormang bato susama sa dalagang   

                                                       nagtigom og kinhason. Karon, makahulma kini og                                                        hangin samtang ila-ilahon ang gilay-on.

                                                               

-- CINDY VELASQUEZ                                                                                                                                    Cebu City, Philippines    

unta

(alang sa mga biktima sa Martial Law)

Nadayon ra gyod ang paglubong

bisag daw kilat kining gipahigayon. 

Nakugang ang kinabag-an 

Sa hilom niyang pahiluna.

Hinaot unta wala nalubong uban

sa mga puting rosas ang mga tunok

sa kagahapon samtang ang kangiob 

ang gadugdog sa iyang lungon.

-- JONDY M. ARPILLEDA                                                                                                          

Tandag City, Surigao del Sur, Philippines

ig panlarag sa akong buhok

(pagtimaan sa akong Leukemia diagnosis)

Gitutokan ko ang akong buhok karong adlawa aron manamilit

Sa di madugay matag lugas malarag sa hilom

Walay motimaan sa iyang pagbiya

Gawas sa luna nga iyang gibiyaan.

Ningpahiyom ko ug ako kining gipangko

Nakita na niya ang kalibotan:

Ang batoong baybayon sa Sangabon

Ug ang hait nga balas sa Samboan.

Bangis nga iyang gilupad

Ang wanang sa Lincoln Memorial

Ug sa huyohoy sa puy-anan sa mga manunulat

Didto sa Whidbey Island.

Iyang nahilam ang Asry Beach

(Diin manakop mi'g pagi gamit ang mga hini-hinimong lit-ag.)

Ug sa gamhanang Burj ug ang The Corniche

Ug bag-o lang sa bantogang Macal River sa Belize.

Busa, ako kining gibayaw ug nanghupaw

Ug gitagaan ko kini'g usa ka pagpislit,

Mapasalamaton nga ang iyang gamot lawom.

-- TEODOSIA P. VILLARINO                                                                                      Northumberand County, Ontario, Canada

kauban

Galiraw, gipangita ko
ikaw nga wala’y pagduhaduha:

nakighiusa sa kagabhion.

Mibag-id ang hangin, midagpi

sa akong abaga. Kanus-a ka

mahinumdom pagbalik?

Ugma damlag, inig huni

sa mga langgam duyog

sa mga tuktogaok,

Mangandam na pod ko

nga makig-unong uban

sa kamingaw sa buwan.

-- DONG DOÑOS                                                                                                                            Catmon, Cebu, Philippines

tulo ka pinisik sa ting-uwan

i
Nanamparos ang hangin

didto sa naglinya nga talisay:
nangatay-og.
Nangabali intawon
ang mga payong.

ii
Unsa katahom,
ang mga basang dahon
gadakop-dakop
sa gatubo nga ipo-ipo--
unsa kabuang!

iii
Nanamin ang kalangitan
sa nagsinaw na kadalanan
gikan sa bunok.
Ang adlaw naningkamot 
pagtumaw.

-- R.L. BERTULFO                                                                                                                                      Talisay City, Cebu, Philippines

sukad sa dakong bugno

Wala’y kasikas dinhi sa dakbayan

diin gadasok ang kamingaw

sa mga kalabera.

Ambot kinsa’y makaangkon

sa mahalon nga pantyon—

kining gahuot nga kasingkasing,

nalubong sa kagubot.

-- MECHELLE S. CENTURIAS                                                                                                                    Cebu City, Philippines

basahon mo, paklion ko

Sa nawong sa mahamis nga patag sa yuta

Ang mga dahon sa basahon mo nanighaya na

Nagbukhad sa tinaguang giyamyam sa mga pulong

Sa kahiubos ug pagmahay niadtong panahon

Diin kamo wa’y tuyo untang nagkahibalag.

Apan di na ang buot kong basahon kanimo karon

Paklion ko pa ang imong mga panid

Nga wa palabyog sa huyop sa akong hangin

Hiramon sa akong mga tudlo ang lain pang mga letra

Nga motug-an bisan pitik lang sa kahulogan

Sa imong pagpadayon sa paghilak

Bisan dugay nang mituang ang mga ulan

Ug nangalarag ang mga salingsing sa kapakyasan!

-- ERNESTO D. LARIOSA                                                                                                                  San Fernando, Cebu, Philippines

hi tatay gusting nga paraglabas

ginlubong namon 

ha libong han iya payag,
ha Brgy Santo Nino
pagultan hit Tolosa ngan Tanuan.

Kahuman han dulok,
pagbalik han dagat ha Pasipiko,
pagpabilin han hanang,
bumulang kan Tonying an iya kamot
nga natahos dida han nabukid nga siot,

Hi Tay Gusting, nga ginbuhi
ngan nanginabuhi ha dagat,
dagat la gihapon an naganaw.

-- FIRIE JILL T. RAMOS                                                                                                            Tacloban City, Philippines

break time sa convention nga akong gitambongan; o, usa ka hapon sa Oktubre sa poolside bar sa Grand Pacific Hotel, Suva, Fiji

I

Puol ang session. Daan pa ko, maghari-hari na usab ang mga Kano.

II

Bulawanon ang silaw sa adlaw nga mitandang bisan asa na lang.

III

Duha ra ka teenager nga Koreana ang nagyapayapa sa pool.

Hiktin ang dalag nilang string bikini, dalag nga sihag.

Matag karon ug unya ang usa kanila mopasundayag sa iyang kahanas

Sa sirko-balintong: magpupatidlom sa estilo nga mallard duck dive.

IV

Tanlas ang ice-cold Fiji Gold beer nga mihumpay sa gauga kong tutonlan.

V

Kalit misantop sa akong hunahuna si James Wright:

Ako usab, gausik-usik sa akong kinabuhi.

-- VICENTE VIVENCIO BANDILLO                                                                                                       Dhaka, Bangladesh