(alang ni MU1 Brandon Zwolinski Almagro,Brass Quintet, United States Navy Band Concert,Avon Park, Florida, 3/15/2010)
ang alingawngaw sa gihuyop nga salirawang pagbati nanuhutsuhot sa kinauyokang ugat sa tawhanong kalimbatianon nakigduhawit sa antik budyong gahunghong tadlas sa piliw sa kalawran sa dalaguete 66 anyos kanhi kaamgid sa hinagawhaw sa yinagubyob sa daligdig sa tubig sa dagayday sa busay ug kasapaan sa hinaganas ug tapyatapya sa mga balod sa kinanaas sa kadahonang gitagsatagsa pagpakli sa rapsodiyang hutuhot kansang kundimanong sonanoy gasapnay sa konsiyertong tingpamulak sa new berlin wisconsin lahos ngadto sa nagkahinayng laylay sa nagkahanawng melodiya sa sentimental hinikalimtang lorain ohio si kinugos brandon ug iyang lisatrumpeta nagmilagro na tarantella emma
-- MELQUIADITO M. ALLEGO Palm Harbor, Florida, USA
Sa atong pagpauli, nagdamgo ako nga sukad masukad wala pa ako hiabting nag-inusara, dili sa mga adlaw nga kudlitan ang langit sa pako sa mga sayaw nga walay pupanaganang mopatighulog uban sa hangin.
Dihay pultahan nga mikalit og patim-aw sa atong atubangan. Midayon kita, walay tingog-tingog. Unsay pulos sa mga pulong?
Apan, palangga, gihasol ako sa dagat, sa dagat kansang kahilom mikuyanap nunot sa kangitngit.
Didto sa kawalaan gihaya ang buhi pang mga berso nga ampay awiton sa lumadnong kalanggaman.
Duyog sa obituwaryo, ang dalugdog padayon sa pagdahik didto sa hingtungdan apan daling miapas ang kilat sa kalangitan-- gidagkotan ang mga kandilang giugbok sa mga biniyaan.
Gadagsang ang mga pak- an nga mananabtan, nag- alirong, nag-alayon pagpanday sa gusbat nga kabiling pugaran...
Gatakiang ang bugaw. Gapabilin ang lanog sa taya nga lansang Sa iyang lapalapa, nagtukaw pagbagting tadlas sa kinasang-an Sa tinghagok ug mga hubog nga tunob. Ug ikaw—sa pagsubang Sa imong pangutana unsaon pagtultol sa dapit sa kaluwasan—
Ayaw paglikay kon dalhon ka niya diin gaaligato ang kangitngit. Ayaw pakyasa ang katugnaw sa imong pakighilawas sa kasakit.
Human sa kawhaan ka tuig, namatay ang akong langgam sa sulod sa iyang halwa. Ang iyang mga mata nagpabilin nga nagbuka. Daw wa mohunong pagtan-aw sa wa niya hiilhing kalibotan lagbas sa mga rehas.
Ang pulong, ingnon nato, mura’g mga kuwaknit, nanghubong sa kweba sa iyang alimpatakan, hagithagiton, manglumpayat, usahay mamahakhak, manglugpad, og makaalinggat sa bisag gamay lang hagurong sa kadahonan, o talagsaong kisaw sa linaw, o dinaganas sa sapang natandog sa tiil sa tinday o usa nga nitabok. Maglumbaanay gyug panusi-susi, magdasok kun unsay makit-an, hasolon siya sa ilang mga hungihong sulod sa iyang bagol-bagol. Pati iyang buhok mangalsa, ang iyang ilok mangalisbo sa kabalaka. Pinaagi niining panghitaboa, manggamot ang kahimatngon ug manurok ang mga liso sa balak tumoy sa iyang dila.
Sa Sitio Masalay usa ka adlaw, lungsod sa Ampatuan, Magindanaw, kalim-an ug pito ang giambosan. Masaker gyud kadto, maoy taho. Gipasiritan ug bala ang kalim-an ug pito, gipangtigbas, gipangluba, gipangduslak, ug ang ilang kabukogan nangabungkag, ilang unod nakatag sa balilihan. Lalaki, babayi, bata, tigulang, dalaga ulitawo nga wa pay liwat, mga inasaw-an nga sigurado, nagbili'g mga puya, way gipili, nahiangin, walay kaluoy nga gipanglupig. Kadtong hitaboa murag buhawi nga ninghapak sa kabug-osan, apil siya, bisan sa iyang kamalinawong pagpuyo sa iyang hapsay nga nataran, layo kaayo sa Sitio Masalay, Ampatuan.
Tungod sa kalayo, wa tingali niya madungog ang tiyabaw sa pagpakiluoy, siyagit sa gisakitan, hangos sa nagbangotan. Labing tinuod, wa siya mosipyat sa iyang pamahaw ug paniudto. Niadtong adlawa nagbanaw ang dugo didto sa Masalay, apan wa gyud moabot ang inalisbo sa iyang ilong. Apan ang pulong, nga kasagaran maorag mga anad nga kuwaknit diha sulod sa iyang alimpatakan, maalagaron, daling moduol kun iyang tawgon, karon murag gipangpalid sa dakong buhawi, nangawala. Bisan na lag hagawhaw sa ilang pako way nagpabilin. Hilom kaayo sa sulod sa iyang utokan, ug siya naamang.
Ang inagulo ug hangos sa himatayon—mao kaha toy nakaingon? O di ba kaha, ang katawa sa mga nagtodas, murag hanging daotan nihuros gikan sa Ampatuan, Magindanaw ngadto sa kabug-osan. Nauyog ang balay sa pamalaod, natay-og ang trono sa hustisya, nikurog ang pamunoan. Mga budlat og tiyan, mga abtik og kamot, kadtong mga alagad kunohay sa nasod, ilang dila gasanga-sanga, nagpabaha og lain-laing mga balibad--wa gyud kuno hiilhi ang kriminal. Ang mga patayng lawas ray dili ikapanghimakak, di gyud ikalimbong sa yutang nisuyop sa dugo, yutang gihukad sa mga kamot nga puthaw sa makina aron didto sila ilubong.
Adtong higayona nanglipang sa kadalanan ang tikas ug bakak kay ang sad-an ug ang walay kabangkaagan, nangahadlok man og dungan. Kahadlok sad kahay nitukmod aron ang mga pulong manglayas, ug ang iyang dila mangaging, di na makalitok. Basta way tingog moguwa bisan pa sa iyang dakong pagtutol sa panghitabo. O kaha nadugmok ang mga pulong sa mga taho nga pulos bakak, napulbos kini, nahimong abog sulod sa iyang alimpatakan, ug ang abog maoy nisagpong sa iyang tilaokan. Ang iyang galamhan karon puno sa kaluod, nagbawod-bawod ang ngiob sa kahilom. Uga ang iyang tutonlan.
Ang magbabalak karon murag torong nakalantawg bayi, nagpanikad apan luya ug tuhod. O kaha, maingon siyag sundang nga amol, ang suwab way katig-a ug kahait. Murag barangan nga giluiban sa iyang mga sawa ug aluhipan, o tambalan ba hinuon nga nahubsan sa lanang panambal batok sa tanang manunulay. Unsaon man niya pagpaanad og usab sa iyang nakay-ag nga mga hinuptan, kadtong mga pulong murag mga kuwaknit nga kanhi iyang binuhi diha sulod sa iyang alimpatakan? Bisag giunsa niya’g tihol-tihol karon, nagpabilin kining layaw, di na pasangon sa iyang katuyoan.
Karon nakahukom siya: adlaw-adlaw, baktason sa hunahuna ang dalan padulong sa Masalay, Ampatuan. Di siya magpauban. Way hinagiban dad-on kundi ang kahilom sa iyang alimpatakan. Manabsab siya sa balilihan, tilapan ang yuta aron matil-wan ang parat-parat sa dugo nga ninghunob, kapkapon ang kabatoan, diin namilit ang nadugmok nga unod ug kabukogan, maminaw sa kadahonan, nga sama niya, nagtukaw usab, amang nga saksi sa kamatayon sa pito ug kalim-an. Ngalan lang ang iyang gustong hibatian—kinsay nagmando, kinsang mga kamot ang nagtuman? Kon kini hinganlan, mobalik na ang pulong sa iyang alimpatakan.
Pilay palad sa iyang pagtuki-tuki sa kasagbotan, makaokay siyag mata, dalunggan, baba, dila, tipik sa bagol-bagol o utok ba hinuon, o usa ka kalag nga tungod sa kakalit sa panghitabo, wa mahimutang, nag-alindasay, gimingaw sa iyang mga biniyaan, namalikas, nasilag, nahiubos, mosambit sa usa ka nga'n, pulong gamhanan mobungkag sa gihabak niyang kahilom, magpabalik sa layas nga mga pulong. Kining ngalana isangyaw niya sa pito ka bukid, ngadto sa kalangitan nagputos sa bug-os kalibotan, ipasamwak sa mga anak ug partidos sa pito'g kalim-an ngadto sa kaapo-apohan aron hinumdoman. Sa iyang dila ang binhi sa mga balak manurok na usab.
Kinsay nagmando, ug kinsang mga kamot ang nagtuman— pinaagi sa iyang balak, sila makilal-an, ug ang ilang panampalas dili gyud hikalimtan, ang ilang anak, ug mga anak sa ilang anak, ug tanang kapartidosan nga padayo'g ginhawa ning kalibotan hasolon sa tanlag, sunod-sunuron sa kaulaw, layasan sa dungog ug kalinaw. Ang kan-on mahimong balas sa ilang baba, ang tubig apdo sa ilang dila. Luha sa mga tinalikdan magbanaw sa ilang banig, mag-atang kanunay sa ilang damgo ang tiyabaw sa gisakit ug gitampalasan. Way pasaylo, hagiton gyud sila sa pito'g kalim-an, di patulgon, padamanon og baho sa dugo hangtod sa kahangtoran.
-- MERLIE M. ALUNAN Tacloban City, Leyte, Philippines
Pila ba ka nagpitok-pitok nga bitoon Ang imong gisabwag nianang aping sa langit? Asa kaha sila paingon kung mapupos na ang ilang panahon sa kawanangan?
Apan sama nga sayod ka kung pila na Ka mga bitoon ang nahanaw sa usa lamang Ka pagpamilok, sayod sab ko nga inihap mo Ang matag lugas sa nagkanihit nakong buhok.
Sayod sab ako nga inig piyong unya nako Mokayab ang akong galamhan didto Lagbas sa kabitoonan, mosuway Paghilam tuktok sa imong ganghaan,
Maghulat sa imong tingog Maghulat sa tanang tubag Sa tanang hubad sa tanghaga Sa imong puangod.
nagpid-okpid-ok ang lampara sa kilumkilom ang manginginhas nakigkulukabildo sa nagdukang balirong ang taksi drayber nagpasensilyog balak sa bathalad cafe o turtle’s nest sa taluktok sa empire state building pipila ka milyas taliwala sa bahiya sa tampa si nang utak nangurok sa mga manok didto sa timbakol sawumsom nang nanuktok ka ning amorsikong kasingkasing
nganong naglangaylangay ka
-- MELQUIADITO M. ALLEGO Palm Harbor, Florida, USA
dunay duha ka aping ang dahon langitnon, yutan-on (depende kon asa nagpunting ang isig ka bayhon) duna sab silay tagsa-tagsa’ng sugilanon sa kainiton, sa katugnawon (depende kon asa nakighugyon ang isig usa ka aping sa lingla sa panahon) ug nagsapnay kini’g tigmo sa kabuntagon: tugob sa tanghaga ang yamog nga mibatog ibabaw sa dahon
ug sa akong pamalandong sa mga nahitabo sa akong kaugalingon di igong hapuhapon ang nag-umog nga unlan sa kaadlawon kay sama sa dahon duna sa’y duha ka aping ang akong kagahapon.
Sa kanunay adunay kabugangan sa ulan nga kalubgan Adunay gilumotan nga mga koral mga tamsi mga lansang Ug usab atop nga maoy latayan paingon sa lawak-ilisanan Kansang kisame ug mga bintana tinaptapan og mga balak
2
Ang usa ka imahe mahanaw ug magtuman pagkahanaw Alang sa iyang kaugalingon dala ang iyang mga bungbong Ang dunot niyang sandayong ug ang tanan nga nadugang Sa imong pag-abiabi niini ug usab sa imong paghikalimot
3
Sa imong pagmata ang sapa wala lang gihapon mausab Sa imong paglabang ayaw kalimot nga dili kini pantawan Ianod sa tugnaw nga sulog kanang gibitbit mong mga bato Ug ayran sa dagat kanang gisung-ay mong kahangtoran
4
Kinsay naggukod kanimo lagbas sa walay timik nga lasang Paingon sa panganod saka sa nagtabyog-tabyog nga hagdan Kon molingi ka wala kay laing makita gawas sa gilay-on Sa miligad nga kabukiran nga lahi na nga imong gibiyaan
5
Ang kataposang linya mao ang kamot nga mobitad kanimo Pagpadayon og baktas paingon sa bag-o mong pinuy-anan Pagsalikway sa pasidaan nga kon magpadayon kag pamalak Ang imong anak maoy ibayad sa giusikan mong panahon
mikidlap ang pahiyom sa iring dihang nakita niya ang inun-onang nakalimtan paghipos ni esing nga isalin unta para sa iyang bana nga nagwandog-wandog sa eskina. kalit lang morag may pista sa kabos nga kosina. unya mikatkat ang iring sa atop ug nakighambogay og panug-ab sa mga kuwaknit nga nakigdakop-dakop sa insektong kahayag sa bulan. buot niyang ipamatuod nga siya nga usa lang ka sungkaban mao diay labing palarang linalang sa kalibotan. kalit mihiyos ang pagbukad sa iyang dughan dihang nabati niya ang lamba sa sera puwerte niyang igpota dihang ang kagabhion gipukaw sa kinadak-ang esena: ang bakho ni esing nakighambogay sad sa kinumo sa iyang bana; ang iyang bakho nakigdakop-dakop sad sa baho sa ginebra.
1. Dili kini ang dapit nga angay hilakan. Ikaw nga nagpabilin diha sa atong inabangan nga lawak, gianinohan sa gayunyon nga panganod, ayaw ko tugawa. Pasagdi ko nga magtikaw-tikaw subay pagbalik sa imong panamilit nga wala nako lingia. Igo na nga kanunay kong gikamang sa katugnaw gikan diha sa sidlakan, gaalingasa sa lingla sa imong hagok. Kon dili ko nimo lung-an sa kahidlaw, basin maahat ko’g punit anang kinitkitan nga mansanas nga milugwa sa basurahan diri sa Wal-Mart. Wa ko magtiaw: Labayon tika ini ron! Katilaw gyod ka’g kurat.
2. Dili tika pangutan-on: Kumusta na imong star-spangled nga mata? Makaanhi ra lagi unya ka, paghuwat lang. Ayaw pangluod ning akong isugyot: Gawas anang webcam, hinaot panaminan pod nimo kanang buwan nga bungol sa taghoy anang iro nga saag. Utang buot, ayaw intawon ko patas-i anang imong kilay kon dili pod ka motubag, igo rang molihay niining tigmo-tigmo agukoy: Nganong dili ra ako mao’y imong ka-chat gabii, ‘day?
3. Dili tika tug-anan sa akong naagian diri. Ambot sa akong sampot kapila na kaha ko nadakdak sa snow. Wala’y pulos ang pamalikas kon imong ngabil igo rang paksiton sa gatibugol nga huyohoy. Labi na’g imong bagulbol igo rang pahilomon sa hutoy nga mopakurog og apil sa imong kigol. Kaayong ikidhat sa libat! Kon makadunggog pa lang ka—pastilan!—kalami unta ikatawa.
Mikiay-kiay bisan ang kogon sa saut ni Sumalugpun. Mikiay ang tanan-- lalaki, babayi, tigulang ug bata. Mikiay ang kabungtoran, mikiay ang kasubaan. Ug nahadlok ang mga langyaw nga nangilog og yuta. Nalisang sila kay nagkiaykiay ang tanan, Sa saut ni Sumalugpun, saut nga gamhanan, Ang saut nga mipunggot sa ulo ni Bolton, Ang saut nga miputol sa liog nilang mipugos natog tanom Mipugos natog tanom og saging nga ilang pagadad-on Sa ilang banuwa nga dili puy-an og sulom.
Sayo sa buntag nagkiaykiay ang Bagobo, Ug nangaligid sa bakilid mga ulo sa Hapon. Sa udto nagkiaykiay ang Higaonon, Ug nangabali ang mga bukog sa Amerkano. Sa kahaponon nagkiaykiay ang Manobo, Ug ang mga Dumagat nangahulog sa bangag. Mao nga mga anak ko padayon sa pagsaut Mangiay kitang tanan hangtod sa pagdaug Ikiay tag ayo ang tanan tang kaligutgot Sayawon tag ayo ang saut sa dalugdog.
Hala sayaw sayaw sa saut ni Sumalugpun Sayaw gikan sa Sumlug ngadto sa Umayam Saut sa Pulangi hangtod sa Odiongan Ayawg hunong hangtod moabot ta sa Maasam Ug magsaut kita labi na sa Tagoloan! Hala kiay kiay tanang kaliwatan, Mga kaliwatan ni Buuy Pigsugdan, Mga kaanakan ni Inayrin Pigpuunan, Nga buot uliponon sa mga langyaw nga dangan Nga buot uliponon sa mga langyaw nga dangan!
