ang manabtan sa balangiga

(alang kang Geronima Nacionales)

1. Inigtangka niya sa talad kan-anan.
mokaging dayon ang bahaw sa plato
mangamig ang sabaw. Unya
manuhot-suhot ang puthawng baho
sa dugo sa among ilong.
Unsa pa ma'y sud-an, motalikod
na lang mi sa pagkaon, gutom.

Siyam ka adlaw nga nobena,
kwarenta diyas nga paghulat
sa iyang pagkayab, matuig gyud
usa ang hubkas, tanan gituman sa sakto
alang sa iyang kapahuwayan.
Ang eskapularyo sa Madre Dolorosa,
mga balaan nga medalya, rosaryohan,
nobenahan, misal, bendita sa lukay,
tanan gisulod sa iyang lungon basin
paghimata unya niya sa tiilan sa Ginoo,
iyang mapamatud-an dayon ang iyang
pagkabuotan ug matinud-anong anak.
Ang paring piangon, nga maoy bugtong
nasalin sa mga nahilambigit niadtong
dakong sangka sa Balangiga, mao'y gabendita
sa iyang lubong, saksi ming tanan niana.

Karon nganong punay man mi niyang
hasolon, kanunay siyang manugaw
sa among katulogon, mora'g duna'y gipangita?

2. Nagpunsisok sa akong damgo
ang iyang hunghong. Moukiok gayod
ang iyang hagawhaw sa akong dalunggan.
Unsaon, nanglipang ang katalagman
ning among panahon, morag milyones nga apan
motugpa ug mokutkot sa udlot sa among paninguha.
Patay sa sityo Masalay, Ampatuan, 2009,
ug bag-o lang sa Mamasapano, 2015,
Pilipino batok Pilipino naglinubaay.
Mga rebelde kuno gadagsang sa kabukiran sa Samar.
Linog, bagyo, baha molimis sa among kabuhian,
pati na among kinabuhi. Ang gobyerno
pugaran sa hangol ug kawatan, ma-presidente,
ma-senador, iyahay'g hakhak sa pamunoan.

Motuo kaha ka nga way tawong matinud-anon
karong panahona? Tinuod man gani kanang
dalang sulondon nga kanhi iyang gisubay,
wani ming tanan niana. Nagsingabot lang ming
masapar ang panginahanglanon, igo ra na.
Pamakak na lang taman sa ginhawa igkahuman,
o tago ba hinoon, makaikyas lang sa silot.
Hakop og unsa'y hakponon, dagit og unsa'y madagit,
mao na'y balaod karon sa among kinabuhi.

Way bayaning nagpabiling halangdon
ning among kalibotan karon. Sayod man ta
nga ang tumbas sa maulaw, gutom.

3. Gatos ka tuig kapin na, sukad mahitabo
kadtong dugoong panagsangka sa Balangiga.
Adlaw-adlaw sa iyang tibuok kinabuhi
gisaysay mang paluhod siyang maglakaw
gikan sa pultahan sa simbahan ngadto sa altar.
Baga kuno ang kubal sa iyang mga tuhod.

Kinsay iyang giampo? Ang mga nagpatay
o kadtong gipangmatay? Unsay iyang gibasolan?
Kay giingon man nga usa siya sa nagmugna
adtong hitaboa. May panahon na among hinganlan
ang nangapildi, ihapon ang nangawala sa among banay,
way kalagot o pagbasol. Apan kinsa'y makaingon
kon takdo sa matuod ang among gipangyawyaw?

Gilinis sa kalayo ang lungsod pagkahuman.
Sa pag-ugdaw, kinsa pa ma'y moukay sa abo,
moihap sa mga tul-an sa nangatodas?
Nangalagiw baya ang kadam-an pagkatapos
sa engkwentro, iyahay'g panagka sa bukid.
Iyahay'g langyaw. Ang abo gikakha kaha sa manok,
gikahig hangtod nahisagol sa yuta ug gianod sa ulan
ngadto sa Himanglos. Ug nalusaw sa hinumdoman
ang tanan, sama sa iyang lubnganan
nga di na gayod hitultolan.

4. Ngano siyang magbalik-balik?
Buot kaha niyang masaysay
ang mga hinungdan sa panghitabo--
aron masabtan ngano, ngano, ngano,
nga sukwahi sa balaanong niyang tinuohan,
ug sugo sa tawohanong garbo, kinahanglan
ang tawo mopatay ug magpakamatay
aron magpakabuhi nga tawohanon.
"Hinumdomi kining pangutanaha,"
matod niya, dayong buga sa iyang
kamig nga gininhawa sa akong tangkugo.
Manindog ang buhok sa akong tingkoy.

Hala na, di man gyud ko nimo 

pakatulogon. Ay' na diha'g langas, 

nia ning papel, nia'y lapis, hala kapti, 

tultoli akong kamot. Atong sugdan…

-- MERLIE W. ALUNAN
Tacloban City, Leyte, Philippines