sulod sa nahabiling budyong sa natun-as nga kamalig sa baling ni anhing lolo dadong ug lola rosing

nanguyamang ang mga umang ug naghunghonganay 

ang gadahunog mga barko gikan sa negros 

nagyagubyob og kundiman sa pantalan 

sa naghagawhaw ang ayaay nga dagat sa buogong dalunggan 

sa lapyahan nakigkulokabildo ang mga talidhay ug kagiki 

sa mga nanagpiknik sa huhungihong ug sinagadsad 

sa mga balod nga nagtamaktamak sa nibad-ay 

nga mga kalaberang lumotgapnod 

nanguyanap nanukmod ang sulog sa nanglabayng pagbati 

sa damgohandurawan nga wa damha 

sa kasarangang takna sa kanunay adunay naghuyop 

og alingawngaw sa panagdungan o sulagma 

sa nitaliwang ambihas nga mga kinabuhi 

matag duaw ko sa tuburan adunay nagpakang 

sa bayog sulod sa budyong 

-- MELQUIADITO M. ALLEGO 

Walker, Lousianna, USA

sugilagming: bentaha

Sa dihang mihapos ang kusog kaayong hangin ug nalambos ang lubi ngadto sa ilang atop, mihangad si Fredo sa mitabyog nga bombelya nga nagbitay sa may alkoba ug miingon, “Tua na, mao na ni’s Paeng!” 

Daw gihagbongan og binaldeng tubig ilang atop. Wa gyod ang-angang Paeng iyang pungot da, sulti pa niya’s kaugalingon. “Pusta usa og plastik nang imong mga asayment, Day,” awhag niya sa iyang kinamanghoran nga Grade 4 sa pagpanghipos sa iyang mga gamit eskwela kay labing siguro magkalandrakas ni sila’g sinalod sa tinulo sa ulan di madugay. “Kuhaa sa silong ang planggana ug balde,” sulti niya sa bata. 

Mikanaog si Inday nga gikuyogan ni Nano, ang ulitawong maguwang, apan duha pa lang ka tikang pakanaog, misiga ang mata sa duruha. “Hala, Pa, naglutaw na atong sopa!” singgit ni Inday. 

“Aw, kuhaa lang gyapon ang balde ug planggana, Nano. Ayaw na’g naog, Day,” sulti ni Fredo sa duruha. Tuod man, nahibalik og saka si Nano sa wala madugay, bitbit ang mga gamit, gipakapinan pa niya’g kaldero, kaha, yahong. “Labing siguro, baynte ni ka tinu’o ba,” sulti niya ngadto sa iyang amahan nga mingkatawa lang ug miingon, “Palunga na lang tingali ang plangka, Nano.” 

Taliwa sa kangitngit, madungog ang rambol sa kalangitan, ang paglambos sa ulan ug lubi, ang pag-agiik sa mga lansang ug roska nga mao’y mikupot sa mga nigpis nga haligi sa balay. Hilom si Inday, si Nano, si Fredo ug ang iyang asawang si Linda Joy nga nagpakahilom lang kay gitakigan. 

Mikupot si Fredo sa kamot sa iyang asawa nga nahinumdom niadtong miaging tuig nga gitanyagan sila niining gamay nga luna padulhog sa Opra kay imbarguhonon na sa Insik ang lote niini sa may bungtod unahan. 

“Maayo na lang gani wala ta didto sa Busay, baha ra ning atoa. Lanslayd untay dangatan nato ron,” sulti niya ngadto sa iyang mga kabanay. 

-- JANUAR E. YAP 

Talisay City, Cebu, Philippines

dakbayan sa kamingaw

lahos sa kahidlaw ang dakbayan 

sa kamingaw 

duol sa balay namo sa Kinawahan 

ang wanang sa katunggan ug naalimungawan ko 

kalit gipukaw taman didto 

diin giduyan ang kalinghod nako subay 

sa taytayan nga gilukso-luksoan namo 

diin ang suba nga kanunay pingwitan nako 

hilas kaayo sa idlas nga mga tambasakan 

asa na lanog ni papa 

nanawag kay magpahilot kuno siya 

ug ang singgit ni mama 

kay mangahoy pa kuno mi ba 

asa na ang kabaw-kabaw sa pasil 

ang init nga sabaw sa baka igkahuman og simba 

asa na ang alas dose sa gabii 

ang kusi ug ang bunal 

ang katawa, gitik-gitik, ug away-away namo 

ni gang daisy og dodong clintoy 

asa natong tanan 

lakip ang mga iring og iro namo 

ang sakayan ug ang tindahan 

gitukoran na kuno og bag-ong taytayan 

giputol pod ang karaang kahoy 

ganahan unta ko modagan og balik 

sa kagang-kagang nga karsada sa Kinawahan 

mokatkat sa sambag duol sa abuhan namo 

mokaon og sampurado inig bangon 

sukad sa kahinanok gikan sa kaudtohon 

mamangon pod igka kadlaw0n 

aron manghukbit og tabagak sa pukot 

magdagkot tag balik og primos kay manu ta 

pugson natog usab si papa aron 

ubanan ta og kadiyot kay siya baya 

ang pinakamaayong mogukod sa nukos 

ug manuhot sa bunoan ni lola ug manikop sa danggit 

nga nagpahipi sa dagkong amatong samtang si mama 

mangandam sa mga bunot og bukong 

kay lami kaayo manugba samtang paaboton 

ang pagtaob sa dagat 

-- JONALYN ALMACIN-GOURDON 

Nantes, France

dihang gibato nako ang lapad nga bato

Mosagitsit ang lapad nga bato, 

Mag-untol-untol babaw sa linaw. 

Sa pagkahurot sa sagunsong mga lukso 

Motiurok siya’g motiltil, molugdang 

Ug sung-ayon sa gansangong hunasan. 

-- RONAN R. LINGATONG 

Baybay City, Leyte, Philippines

tindero og pahumot

Ang tindero og baratohong pahumot miplastar sa daplin sa dalan ug gimontar ang iyang kahon. Gipagawas niya ang usa ka bol nga pahumot. Gitimbol niya sa gagmayng botelya ang bag-ong inablihan nga pahumot ug gitinag-as niya’g gunting ang usa ka panid nga papel ug tagsa-tagsang gipatud-an ang mga ginunting. Gipahungaw ngadto sa pinong mga papel tanang klase sa baho: bag-ong buak nga nangka, hasang sa isda, kato sa iro, ilok sa wa’y ligo, sunog nga buhok, patay’ng ilaga. Gitunol niya kini sa tanang nangagi, ug bisan bata wala modawat. Gihanip ug gisingo na lang niya kinig maayo samtang naghugot sa iyang kurbata. Sa dihang mibunok ang ulan, siya ra’y bugtong wala kasimhot sa alimyon sa paghawok sa lusok sa ulan diha sa agtang sa yuta. 

-- KENNETH MICHAEL M. BABA 

Borbon, Cebu, Philippines

ug kon ang paglaom dili na mouli

Ginapakaon ba daw nako ang paglaom? 

Oo, uy! Naunsa! 

Ginapakaon nako ang paglaom og pandesal; 

usahay, pakipanan pa og kape, katong instant. 

Dayon pabukalan pa jod og tubig 

aron dili mabugnawan inig ligo. 

Planstahan ko sad kini og polo; 

sudlayan ang mikagkag nga buhok 

aron limpyo tan-awon inig hawa niini 

sa akong panimalay. 

Mosakay usab ang paglaom og jeep, 

molinya usab kini sa MRT 

makigdasok sa ubang mga hulagway— 

kapait, kasubo, kalagot, kamatuoran. 

Usahay gani, mouli ang paglaom lahi na og nawong! 

Maong’ gakos na lang ang akong tubag kada 

pangutana sa paglaom nganong kapoyon. 

Aduna sa’y mga panahon nga di mi magtinagdanay. 

Ug kon dugay man kini makauli sa gabii, 

di lang kini nako palunga’g suga 

aron makahibaw siya 

nga taliwala sa kamingaw ug kagubot 

niining siyudad, adunay gahulat, 

gahandom sa iyang pagbalik. 

-- JOHN GILFORD DOQUILA 

Davao City, Philippines

ikatulong gabii sa kahaw-ang

Wanang nga mao ang karon— 

Diha tunlon ang luha nga nagtubod sa baba 

Kay ang pagtabon sa buwan diha sa adlaw 

Inihap. Pipila lang sa imong kinabuhi. Ug kini, 

Dihang makaplagan nimo ang takna, ikumpisal 

Sa mga salag sa langgam aron 

Makalupad ang imong mga pangandoy  

Ngadto sa laing nasod diin 

Pugson ka pagpuyo sa matag tikang 

Sa ang-ang, dili alang-alang ang 

Pagtabok sa pangpang, 

Bahala na ang balana sa bakos 

Nga ginama sa panit nga gibunalan— 

Piniriso sa kahaw-ang nga nagtuak-buak 

Sa matag salamin, magmugna og  

Himayang gihikawan sa abaga 

Nga nagbugsay paingon sa kapahulayan 

Diin ang dili ingon nato nagluhod-rosaryo,  

Mihangyo sa mga lumulupyo sa baryo: 

Ayaw baya’g putli’g pako ang langgam abi kay 

Mga hibla sa buhok ang gigamit sa salag… 

-- ADELA OROZCO 

Pattaya City, Thailand

kaputli sa kahinanok ni inday

diha sa haw-ang nga baso 

sa imong huna-huna 

bisan pa sa kaguliyang gikan

nianang karenderya diin gaawas-

awas ang aso nga wala 

matagbaw ug gapunay 

paghapyod sa imong panit 

wala gyod baya ka matugaw 

-- J.B. MONTANES 

Mabinay, Negros Oriental, Philippines

ang isda sa aquarium

alang kang Nyor Butch Bandillo 

Palihog, ayaw itugsaw inyong kamot 

ning kuwadrado nakong kalibotan. 

Wala ko masayod sa gilapdon 

sa pag-inusara, apan hangyo ko lang 

nga ayaw kutawa ang kalinaw 

nga nagsapupo nako karong gutloa. 

-- KEVIN A. LAGUNDA 

Consolacion, Cebu, Philippines

tilaw, lugway…

I

nahimulag pikas kong sapatos 

nagtago sa abogong suok 

apan duna'y gipangindahay

 

makaplagan na iyang kapikas ug 

subli niyang matilap ang 

katam-is sa ilang mga tunob 

II

kay tanang gilay-on masukod sa 

usa lang ka piye 

kansang pailob 

napulo lang ug duha ka pulgadas 

-- CARL B. MANTUA 

Baybay City, Leyte, Philippines

ang atong kahangtoran

(sa makausa pa) 

Sa dili na mabakwi nga panghitabo, 

gihan-ay ko sa imong atubangan karon 

ang dayag nga kapaingnan. Oo, Ang Panghitabo, 

nga mapahiyomon kang mibahig diri kanako 

kaniadto, sa wala mo pa kini tuhoga pasunganga 

ngadto sa dili maihap nga mga hinungdan. 

Apan ang gisugyot mo karon nga maoy angay 

tang buhaton, kay mao ray makataronganon, 

nimo pa, alang kanako bunga lamang 

sa garbo nga giugmad ug gipatambok mo 

sa matag pitik sa imong kasingkasing. 

Bisan pa man, gitinguha ko baya usab 

nga dili mahiapil sa pagdinayganay ta karon 

ang pagpaulipon mo sa kaugalingon 

kay, sa akong bahin, daghan pa kong adtoon 

nga buot kong binlan og tipik sa akong panumdoman 

hangtod mahibalik ko sa dapit diin nagsanga 

ang atong dalan, ug didto magmalinawon 

sa kasayoran nga miabot na ang takna 

nga wala na koy angay pang ipaambit. 

Labaw sa tanan, dili ba walay gipinig ang umaabot 

kay luha ko man o dugo mo dili makausab 

sa sugilanon nga gihablon sa hangin? 

Gani, niini walay mago nga makabalit-ad 

ni manggugubat nga makabadbad? 

Kahinumdom ka? Miduko ko human sa tin-aw 

mong paglitok sa nahiunang mga pulong. 

Nan, karon nga nasumpay na ang ugma 

ug ang kagahapon, yanghag ug sayri ko: 

linugdangan ba kini sa kanhiay kong kabalisa, 

o sa gipaundayon mong kaligutgot? 

-- VICENTE VIVENCIO BANDILLO 

Cebu City, Philippines

tulo ka tulomanon sa paghinumdom

“Today in my heart a vague trembling of stars, but my way is lost in the soul of the mist light lops my wings, the hurt of my sadness moistens memories in thought’s fountain..." -- Frederico Garcia Lorca 

I 

gipas-an sa uhong sa agusto ang mga lusok sa uwan nga mingtugpa sa iyang alimpulo: ang yamog gikan sa dahon sa bayabas bugnaw nahisama sa simod sa irong gihubak: mibunok og hinanali ang ulan; nabasa ang estante nga duwaanan sa mga bata ug nahimo kining mga kontinente sa mga sapa-sapa diin sa matag labyog sa gutlo, managsanghiray sila hantod sa nahimong lim-aw nga karon giambak-abakan na sa mga batang nagpasinguwan duyog ang ilang lumalabayng kabatan-on. 

II 

sa matag bisita sa handurawan adunay yam-is nga kagahapon nga gipalaman sa linungkaob sa ulan, ikahimuot ta nga adunay mga katugnaw nga ikadalit ang uwan nga mopabinhod sa atong mga tangkugo ug dugokan, ang mga lapok nga namilit gihapon sa atong lapalapa karon, ang atong singot ug laway nga mingsagol sa tubig ug midailos paubos sa atong mga pusod, ang pangos nga gilimod ta lang ang kahapdos ngadto sa atong mga inahan, o kaha ang atong nabasang biste ug karsones nga mipilit sa atong lawas kaniadto nga karon, gisab-ilay na lang nato sa pantaw sa atong panumdoman. 

III 

hangtod sa kataposang adlaw sa atong panaw mahanduraw ta kining tanan. Kalaki ta lang. Ug katong tsinelas nga sayon-sayon ra nato pagtunob ug paglabaylabay, naa gihapon sa estante, matag bunok sa uwan magpadayon gihapon siya sa iyang paglutaw: tsinelas nga gitabilan ta og panapton nga atong gikortehan og mga ngalan.

 

-- LEONEL QUILLO 

Malalag, Davao del Sur, Philippines

saag nga balak

nibatog 

ang sayong kabuntagon 

gawas sa pultahan 

gituhik iyang anino 

nagbilin og iti 

dayong lupad 

uban sa hangin 

-- GRATIAN PAUL R. TIDOR 

Dipolog City, Zambonga del Norte, Philippines

panamilit

Ilawom sa gagilak nga kawanangan 

nagkinto kong mitaak sa ganghaan sa tugpahanan 

sa Laguindingan, daw naglikay nga matunok 

sa nangakupog nga kabhang sa kahaw-ang 

sa dalikyat tang panag-uban. 

Apan sa padayon nakong pagtikang 

paingon sa paabotanan, kalit mibugtaw 

ang akong abaga, diin ang imong ulo nahiluna 

sa milabayng gabiing naniid ta 

sa pagpanglupad sa tanghaga, ilawom 

sa nagbanig nga hulga sa pag-inusara. 

Naminhod ang kaniadto haw-ang kong dughan 

sama sa kabhang sa gihulmigas nga saang, 

nga karon, sa imong kabalaka, gibalikosan 

giduyogan sa mga sonata sa mga inagulo, hagawhaw 

ug pangpanghupaw nga nakigkulukabildo 

sa danguyngoy, sa nangamig nga huyuhoy. 

-- JAE MARI D. MAGDADARO 

Binaliw, Cebu City, Philippines

face reveal

Karon, labi na karon. 

Ang mga pahina, 

mga post, ug mga share 

nangalisbo 

sa giangsong mga asoy 

kabahin nimo; nanalidhay 

sa mga tamla nianang 

imong hulagway: 

mangingilad, 

tikasan, 

scammer. Ikaw kini 

alang kanila. Ug alang kanila, 

angayan lang nga 

huboan ka, lud-an, 

ihian, posasan, 

ilansang sa kinailadman, 

ilawog sa mga… Apan, 

bisan pa man. 

Dinhi sa inyong 

panimalay, ikaw 

ang manghod. Ang imong 

mga maguwang gaalirong nimo, 

gatagulhos. Ang imong 

manoy gapainom nimo og 

tambal. Gaam-am. Ang usa ka 

manang gahikay sa imong 

pamahaw. Ang sunod gabangan 

sa giandam nga pyansa human 

siya niluhod, 

nihawok sa mga tiil sa iyang 

banang maot. Ang usa gaihap 

sa gibaligya niyang bonus 

aron ipuno sa kuwang. Taliwala 

o, taliwala 

niining tanan, gikan sa kalaksot 

ngadto sa kangiob ug lain pang 

kangiob, ang nagkagidlay nga 

gakos. Ang wala’y uwaw nga 

pagpangga. Dili matarog. 

Dili molimod. 

Salbahis 

sama sa katam-is. 

-- CORAZON M. ALMERINO 

Ontario, California, USA

7.8 magnitude

Molupad unta ang kamingaw paingon sa dughan sa mga biniyaan ug dili hikalimtan ang mga uyog nga mipalup-og-gun-ob sa dagkong pinuy-anan sa Turkey ug Syria. Gipaninglan sa aftershock nga milubong sa mga kinabuhing uyamot nunot sa mga kasakit nga miukiot sa kaunoran: Kadtong bata nga tres anyos nga nabulit sa napulpog nga panimalay, ambot dis-a niya gikan ang gininhawa aron mabuhi ug wa damha makit-an niya pagbalik ang amahan nga gidam-ukan ang dagway sa gibug-aton sa kalibotan; kadtong bag-ong gipanganak nga bata nga wala pa maputli og pusod gikan sa iyang inunlan wala masayod nga wala na'y kinabuhi ang iyang inahan samtang nagpaabot kanus-a makit-an sa mga rescuers; kadtong bana nga wa'y mabuhat gawas sa hugot nga kumot sa iyang kamot sa iyang asawa hangtod sa kinaulahian niyang gininhawa. 

Ug giyam-iran kita sa kamatuoran: 

Wala’y bili ang gituohang bililhon sa kalibotan; 

Wala’y kusog ang kastilyo nga gitukod sa buhangin; 

Wala’y espasyo ang gahom sa tawo batok sa dili matagna nga ugma:

Usa ka kawatan ang pagkatapos sa kalibotan. 

Di masukod ang kamingaw sa pagbiya. 

-- JOVANIE B. GARAY 

San Isidro, Davao Oriental, Philippines

nostalgia

“The wind began to blow again. It was the levanter, the wind that came from Africa.” 

-- Paulo Cuelho, The Alchemist 

usahay 

ang kahayag sa daob 

ang batil sa tambol 

mobutho sa mga damgo 

modilaab sa dughan 

ang kamingaw 

niadtong halayong dapit 

ngilit sa desyerto 

galatagaw ang among tribo 

sa naugdaw nga katuigan 

-- RODELIO BARELLANO 

Caloocan City, Metro Manila, Philippines

sa usa ka estatuwa sulod sa people’s park

Gikitkit sa takna ang kabagtok 

Sa semento: nangatipak iyang lawas, 

Nakupas iyang pintura kansang

Mga hinup-ak daw mga sagradong 

Abog nga mipulbos sa akong buhok 

Apan ang giwang sa iyang pahiyom, 

Ang gililok nga kalawmon 

Sa iyang tinutokan wa'y kalainan 

Sa iyang paglaray. Kinsa'y molahutay?  

-- IVAN RIDGE ARBIZO 

Davao City, Philippines

katol nga katugnaw sa tingtakdol

Mahitungod sa tigsupsop og dugo— gakamang 

gikan sa tinta ni Charles Simic— kalit pod 

ang kauhaw atol niining pagpuwaw og pangutkot 

sa kidlap, niining gawisik nga pagpangakapkap  

aron moaso unta pag-usab ang nabugto niyang 

biga. Bisan pa'g natiurok na, padayon gihapon 

ang pagsurok sa iyang hunghong samtang nag-apong  

niining paghubad: 

            Ang lami tan-awon sa gamay nga dugho 

            Mao ang duha ka managhigugma nga gahubo 

            Ug galumpayat sa katre 

            Ug unya matagbaw sa ilang kayat. 

            Dali, aron maangkon 

            Sila nga hutdon ra niya, 

            Samtang magluyloy sila sa ilahang mga bukton, 

            Mapakgang sa ilang paghagok 

            Aron ra mangawot. 

Apan unsaon pagkisaw sa mga gapakaging 

sa ilang alimungaw? Samtang gisanapan 

ang ilang mga agtang, labaw pa’y lumot 

ang danlog nga kangiob, mihunob 

sa ilang muta. Sa yuta diin nigamot 

ang inahang dila, katam-is untang kawhaton 

sa mga hapuhap ug kulkog sa tanang gipangkatlan 

ang pus-on bahala’g wala sila manginlabot 

kinsa’y sunod kawrason sa mga mangtas diin 

lapaw sa Pasipiko ang kapula 

sa kangitngit. Sa kasakit nga gapalutaw 

sa kapupod-an. Sa kabukiran sa Silay ug Kabankalan 

nga sagad napahak na apan pabiling lunhaw 

sa damgo, mga awit, ug mga balak nilang 

Kerima ug Ericson— ang ginikanan 

ni Emman Tariman Acosta. Sangpita siya, palihog. 

Basi’g sa atong pag-ila niya ug sa iyang hinanali nga 

pagkatuwapos, mapuslan pod ang gahangos 

nga kagutom— kanang gisaw-an 

sa mga gatinilaay ug gakagidlay og pasingot 

sa ilang kaihalas. Wa’y hanaw 

nga dili baya sila luwas samtang 

padayong galaylay ang utnga sa gabalik- 

balik nga unos. Samtang ang mga hakog dili 

mawitkan sa kilat, ug kon dili gyod sila 

maghikog sa kaulaw— kining wala mabati 

sa mga gapatuya’g bilangkad ug kiyod— padayon

nga duyogan og mga tiyabaw ang laylay 

sa irong napagaw na’g pangharana 

sa nanghubag nga buwan. Paminawa! Nanglungkab 

ang katugnaw, ug diha’y lamok nga nasaag ug 

nadasok sa alingagngag dihang 

nanghuy-ab ang mananabtan. Natuk-an. 

 -- MICHAEL U. OBENIETA 

Topeka, Kansas, USA

taga-asa ka?

Pagkasayon tubagon. 

Taga-Tagbilaran, Bohol. Didto unang 

nakahilak gikan namayabas. Taga-Cebu pod. Didto 

nibarag ang kalag og kinatawa. Didto ba 

sa may Jones Avenue ug sa P. Del Rosario. Apan 

nadakin-as sab didto sa Kinto-

limbo, Capitol Site. Kay usahay 

ang kasingkasing lang ang andam 

molupad. Kabalo ka? 

Taga-Bangkok sab ko. Bitaw, didto 

haskang paspasa diay; pwede molabang 

ang pagtuo gikan sa Gamhanang 

Kasulatan paingon sa matag adlaw’ng trapiko 

sa kinabuhi. Taga-Agusan pod ko, ug 

dinhi daw nituyhakaw 

ang mga pako, nikupot 

ang mga gamot. 

Ikaw, taga-asa ka? 

-- DELORA SALES-SIMBAJON 

Butuan City, Agusan del Norte, Philippines