1 Ang Balay-Kalingawan
Napikal kong naminaw sa til-is nga tingog sa de-patilyang anawnser nga mao pa ganiy pagbagting sa alas tres namaligya nag tiket sa bayle. Segun sa gipapilit nga anunsiyo alas diyes kuno ni sugdan apan malagmit, sama sa milabayng mga gabii, dayon na sa tungang gabii ni matigayon. Mao nga nagdali kog gawas sa perya bisag nahinugon ko kay wala pa nako malukop og tanda ang mga talan-awon. Nagdibal ang akong gibati: mahilig man tuod ko sa mga kalingawan apan (gawas pa sa akong kapingot sa anawnser nga lisngag og ilong) wala ko kaangay nga nidtong tuiga ang tigduawang karnabal gitugotan nga mookupar sa plasa. Daghan pa man untang mga luna sa poblasyon nga magamit, sama sa naandang halapad nga hawan gikan sa likod sa merkado ngadto sa atubangan sa simbahan. O kaha, isip palain, sa pagawpaw nga patag kilid sa pantalan. Labot pa, karong tuiga laksot uyamot ang barog sa balay-kalingawan. Dayag nga pinadagan. Wala mag-angay ang duha ka nagtupad nga pabelyon, ang tolda sa sugalan ug tolda sa mga pasundayag. Ang usa ugdo, ang usa yatyat. Parehas hinuon sila kabulingon. Ug labing makahimangod sa tanan, ang paksit nga playwod ug lawanit nga gilibot isip tabon nakapabarato sa barog sa sikbit nga munisipyo nga bag-ong gipintalan og puti. Morag miniskirt sa baratohong burikat nga giabrisiyete sa halangdon nga mayor.
2 Si San Celestino ug ang Tigulang nga Naay Gamay
Sa gawas, hait pa ang silaw sa adlaw. Sa kaigang makaingon ka nga wala pay alas kwatro, apan kon maoy basehan ang pagdaylang sa kahayag makasabot ko kon sa imong banabana naa sa mga alas singko na. Karon makaingon ko nga dihay daghang tawo sa palibot kay atol baya to sa kahulogan sa piyesta ni San Celestino. Apan ang akong mapanumpaan nga nakit-an mao ra ang nagpungko nga ukyot ug ubanong tigulang babaye nga nagpunay og usab-usab sa bahig sa mga pundok sa baligya niyang kamote. Gihiklad niya kini ubos sa landong sa punoan sa duldol nga gadupa ang duha ka pinul-ongang sanga, nga gitaoran og ring sa basketbol nga karon tayaon na kaayo. Sa pagsige nakog bantay niya nakamatikod ko nga mao rang kamoteha ang iyang giinitan, nga maoy iyang gibalhin-balhin. Ensayo sa utok, o lipat-lipat nga walay tumong? Iya kining iipon sa usa ka pundok, hinuktokan, unya ibalhin na pod sa laing pundok. Dayon mohangad siya ug mopiyong, unya naay yamyamon. Sa tanto-tanto miluag ang iyang pinangko, milawom ang iyang gininhawa ug gipaningot ang iyang ilong. Natingob intawon ang pagtagad sa ansiyana sa konundrum nga gisagubang, nga siya ra say nagpasiugda. Ang iyang kahimtang nakapahinumdon nako sa nabaniog nga paghingutas sa upaw-bungoton kong ig-agaw nga nakulban og kaldero tungod sa iyang debosyon sa hungkiyang.
3 Kay Bulan Man Kadto sa Abril
Peso ra ang tapok, Dong, niya pa sa dihang nakaako na ko pag-igham aron pakgangon ang iyang handuraw. Medyo napugwat siya apan wala siya moyanghag. Gitudlo nako ang tapok nga naglakip sa kamote sa iyang kahigwaos ug unya, bisag wala niya makit-i og klaro ang akong kamot kay diha ra ni sa ngilit sa iyang panan-aw, kalit siyang miingon, Kining pundoka hinuon, Dong, dos pesos ni. Tin-aw ang iyang paglibkas sa mga pulong. Mao ng mahitabo nga, sa usa o duha ka okasyon sa paghinumdom, makaingon ka nga ang iyang tonada gipatabanan og kapikal o kaha kabalisa nga basin wala ko siya hisabti. Apan wala baya, sa akong paminaw kaniadto (ug bisan gani karon), malagmit nakalitan lang siya. O kaha wala lang siya mahimutang kay panagsa ra siya motugbong ug kanato mag-uban-uban. Tungod kay, abi mog ngano, tungod kay bulan kadto sa Abril, tin-aw ang langit ug dili malalis nga milingay na ang adlaw, inanay apan makanunayon ang pagsaka sa desibel sa kabanha sa karnabal ug, sama sa gikatug-an ko na sa unahan, kalinaw ray iyang puhonan. Karon miyanghag na siya. Bisag wala ko mangutana, sa pinadahik nga tingog mipasabot siya nga mahal ang pundok nga akong gipili tungod sa kamote nga dili kamote kondili usa ka lagutmon nga kolor rubi ang unod, nga sa ato pa makabusog ug lamian pa. Sensiyo lang, Dong ha, kay wa koy ikasukli. Dos pesos serado.
4 Nunot Sa Kamatuorang Dumalayon
Miyango ko dayong abli sa usa ka gamayng kahon sa sensiyo nga gikaptan sa gipaningot kong palad (sukad pa sa hagbay rang pagbiya nako sa usa ka bibo nga dapit). Nakahibalo ko nga naa koy peso ug usab pipila ka sensiyo nga bayente-singko ug diyes apan naglisod ko pagsikop ani nila tungod sa ubang nga sulod sa kahon: butones, sigay, liso sa kabahiro, baliko nga suylas, mga tinagsip sa panit sa bagalnga. Usa ka peso, tulo ka bayente-singko, upat ka diyes. Pastilan! Walay kombinasyon nga dos serado. Nakapanglingo siya. Gikasubo ko, Iti, maoy gilitok sa hiyong niyang mga mata. Dili siya modawat kon kulang o kapin. Bisag singko sentabos. Bisag hanigan pa og panghupaw. Dili siya modawat sa palotsina kong kahon ug sa tanang sulod niini isip pahalipay kon tugotan lang ko niya nga mobayad og dili saktong kantidad. Wala siyay maani sa iyang pagbalibad, oo, apan—kini ang miturok sa akong kaisipan—labaw pang wala siyay pagtugot nga malukmay sa akong pangaliyupo. Kamatuoran kini nga dili matuis. Usa lang siya ka sulugoon. Isip tinugyanan sa kahingpit wala siyay katungod ni kagahom pagbatok sa langit. Aguroy, Tur! Kon didto ka pa lang, hinandom kong higala, niadtong tungora mabatyag mo unta ang uylap sa akong agoniyas nga makapahinuklog sa katim-os, nga walay lunggong sa perya nga makalilong ni burles nga makabutyag.
-- VICENTE VIVENCIO BANDILLO
Metro Manila, Philippines
